BJELOPOLJSKO UDRUŽENJE

Udruženje “Niti” iz Bijelog Polja uspješno promoviše preradu vune i izradu brojnih proizvoda od tog prirodnog resursa, u čemu im stižu podrške iz naše zemlje i iz inostranstva.

I pored brojnih pozitivnih novina, ovo vrijeme je donijelo i neke promjene koje je, posebno starijima, zaista teško razumjeti. Jedan od upadljivih primjera svakako je naš odnos prema vuni. Praktično gotov resurs, nesporno vrijedan, umjesto direkno u finalizaciju, odlazi pravo u – smeće!

Još se dobro pamti vrijeme kad su naše majke i babe od vune prele i plele i tako oblačile ukućane od glave do pete, od kape do čarape. Istovremeno, bila je to svojevrsna brana stresu i drugim neuralgijama za koje tada nijesu ni znale da postoje. A sve to sa vunom bili su praktično uzgredni poslovi. Osim uz večernje sjedeljke, predenjem vune žene su se bavile čuvajući stoku, u pauzi težih poljskih ili kućnih poslova i obaveza.

Vrijeme takvog života kad su domaćinstva bez preslice i motovila bila gotovo nezamisliva, negdje sredinom prošlog vijeka, nekako brzo i stidljivo se povlačilo pred najezdom industrijske mode i vještačkih proizvoda.

Stavljena je tačka na mnogo čega lijepog što je krasilo život i rad na selu, a i u brojnim gradskim domaćinstvima. Vuna i proizvodi od nje gotovo da su zaboravljeni.

Da se to konačno desi i da vuna ode u zaborav, ne daju entuzijastkinje i zaljubljenice u taj resurs, okupljene u bjelopoljskom Udruženju “Niti”, tvrdeći da je vuna opet u modi.

One su tokom posljednjih šest godina uspijevale da izrade razne odjevne i ukrasne predmete od vune, kako se to na ovim prostorima radilo kroz vjekove. Kažu da je minulih godina interesovanje za tim proizvodima sve izraženije.

“U početku to je bio samo moj hobi, u slobodnom vremenu sam za ukućane plela džempere i šalove, da bi se kasnije ti moji radovi svidjeli mojim prijateljicama i tako se rodila ideja da oživimo taj stari zanat ručne izrade odjevnih predmeta od vune”, prisjeća se predsjednica Udruženja Mira Radović.

Radovićka je sa svojim prijateljicama osnovala “Niti”, gdje se našlo osam pletilja i još tridesetak saradnica sa terena.

“Pored igala koje su nam u početku bile jedino sredstvo za rad, nabavile smo ručni drveni razboj kojeg smo malo prilagodile korišćenju u domaćinstvu. Razlika između starog i novog je prvenstveno u dimenzijama. Inovirani razboj se aktivira ručicama koje se pokreću rukama, dok su starinski razboji bili viši i zauzimali znatno više prostora. Na njima su se najčešće tkali veliki upotrebni predmeti: irami, ćebad, ćilimi, platno za garderobu”, objašnjava Radović.

Svoj kućni razboj koji je u domaćinstvu koristila već desetak godina, prenijela je u Udruženje, da bi u međuvremenu nabavili još četiri takozvana mini-hobi razboja. Potom su kroz razne projekte sticale iskustva, znanja, prijatelje, širile prostor i došle do prvih donatora.

Ovih dana projekat “Stari zanati naša budućnost” podržala je američka ambasada koja već drugi put pomaže i podstiče rad ove organizacije.

“Posjedujemo pet velikih nožnih razboja, pet malih, kaiš razboje, tako da ono što poželimo možemo da napravimo”, sigurna je naša sagovrnica i dodaje da su sve članice Udruženja iz porodica u kojima se njegovala kultura starih zanata, kao vez, heklanje, pletenje, tako da im ručni rad nije bio stran.

“Sad kroz novu organizaciju, obuku i praksu, dopunjujemo i usavršavamo to što smo znale. Prenosimo ovo mlađim članovima porodice, a nastojimo da kroz Udruženje animiramo što veći broj mladih, kao bi prerada vune imala budućnost. Bitno nam je da vunu koja se posljednjih decenija bukvalno baca na razne otpade, otkupimo od vlasnika ovaca, te da je na pravi način valorizujemo. To je, ipak, za nas osam u Udruženju svakako nemoguće. Ovim bi trebalo da se bave i znatno jači subjekti, da se organizuje potpun otkup i prerada vune”, poručuje Radović.

Prema njenim riječima ovce treba da budu šišane specijalizovanim makazama, tako da vuna ostane u jednom komadu. Onda se ta vuna pere, a potom suši. Nakon pranja i sušenja vuna se klasifikuje prema kvalitetu, pa savremenim mašinama raščupava i sprema za proizvodnju kvalitetnih vunenih predmeta.

“Lanoil koji se nalazi u vuni ne dozvoljava razvijanje virusa i bakterija, što je dovoljan motiv da se većina odjevnih predmeta pravi od vune, kao što su radili naši stari. Svjedoci smo da su sa nestankom vunenih proizvoda kod djece sve izraženije alergije i infekcije”, tvrde u Udruženju.

Naglašavaju i da vunenu pređu treba bojiti prirodnim bojama, u lukovini, trnovoj ili orahovoj kori.

“Zahvaljujući brojnim bazarima i sajmovima rukotvorina, postepeno se obnavlja i vještina pletenja i upotreba vune. Na njima javnosti predstavljamo i naše suvenire koje izrađujemo od sirove vune, odnosno od vlačene vune koja se tehnikom valjanja i sapuna pravi podloga, a zatim se specijalnom iglom bockaju odnosno prave ukrasi. Izrađujemo i igračke i neke predmete koji mogu da se koriste kao ortopedska pomagala”, ističe Radović.

Pletilje kažu da je specifičnost vune i u tome što održava toplotu tijela, ne izaziva znojenje, a dobro štiti i od vlage. Zato su se neki odjevni predmeti od vune nosili i tokom ljeta prilikom teških fizičkih radova.

“Kosci su često nosili vunene čarape, jer im se tako ne znoje stopala i osjećaju se udobnije. Poznata su i mnoga ljekovita svojstva vune, naročito kod reumatskih bolesti. Čak se i neoprana vuna u našim krajevima još uvijek koristi za liječenje još nekih koštanih tegoba”, priča predsjednica Udruženja “Niti”.

Vukoman Kljajević, Radio Crne Gore