ZACRTANO U MEMORANDUMU SANU

Da su trenutne političke krize na Balkanu, nedavno otvorene u Bosni i Hercegovini i Crnoj Gori te ona duža na Kosovu, na neki način povezane i da neko stoji iza njih moglo se čuti u javnosti otkako je počela blokada državnih institucija u Bosni i Hercegovini. Ovo je izjavio i akter te krize, član Predsjedništva Bosne i Hercegovine Milorad Dodik, koji je nedavno poručio da samo “naivni mogu da pomisle da su slučajno u isto vrijeme otvorene krize u Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori i na Kosovu”. Prema Dodiku, iza svega stoji međunarodna zajednica, koja pokušava “da razdvoji i degradira srpski narod”, piše Al Jazeera.

Sagovornici Al Jazeere tvrde da se uzroci pojava političkih kriza ogledaju u nedjelovanju Evropske unije i širenju ruskog uticaja te zbog nacionalističkih ideja koje nisu prestale postojati.

“Krize u Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori i Kosovu, iako imaju potupno različite povode, čini mi se da imaju neke zajedničke uzroke. Jedan je odsustvo ozbiljne, zamišljene strategije Evropske unije, koja je dopustila da se u regionu Zapadnog Balkana povampire uticaji Rusije preko glavnog izvršioca, a to je preko Srbije. Evidentni su uticaji rusko-srpske politike i u Bosni i Hercegovini kroz aktivnosti Dodika, i u Crnoj Gori, kroz aktivnosti Srpske pravoslavne crkve, i na Kosovu, kroz odsustvo osjećaja za relanost i pregovore sa Kosovom”, mišljenja je Draško Đuranović, politički analitičar iz Podgorice.

Politika zacrtana u memorandumu SANU

Smatra da postoje i neki interni razlozi. Što se tiče Crne Gore, dodaje, SPC i litije, koje su možda najveće okupljanje naroda u posljednjih 20 godina, vrše veliki politički pritisak na crnogorsku vlasti te je za Đuranovića teško povjerovati da se radi o “odbrani, kako se navodi, svetinja na teritoriji Crne Gore”.

“Naprotiv, po Zakonu o slobodu vjeroispovijesti, Crna Gora upravo uvodi red u odnose između države i vjerske zajednice i jedina vjerska zajednica koja je protiv Zakona je upravo SPC. Ona se sada predstavlja kao posljednji i najjači bastion velikosrpske ideje, koja egzistira na Balkanu još od vremena ‘Načertanija’, odnosno ideje u kojoj gubitak Kosova može da se nadoknadi, uslovno rečeno, teritorijalnim dobitkom [entiteta] Republike Srpske u Bosni i Hercegovini i izlaskom na more preko Crne Gore, naravno, u političkom smislu. To su neki ostaci one iste politike zacrtane u memorandumu SANU-a [Srpska akademija nauka i umetnosti], koju sada, makar direktno, više ne sprovodi zvanični Beograd, iako to vrlo jasno podržava, nego u Crnoj Gori konkretno sprovodi SPC”, rekao je on.

S druge strane, Cvijetin Milivojević, politički analitičar iz Beograda, ima suprotno mišljenje. On smatra da je u Crnoj Gori više riječ o građanskom, a ne političkom pokretu, koji ima vjerski povod, te dodaje da ostale vjerske zajednice podržavaju ovaj stav SPC-a da se ne može nacionalizirati imovina koja ima titulara. Ne vidi da su krize u regiji povezane, a smatra da su priče da iza njih stoje zvanični Beograd, Moskva, Brisel ili Vašington više liče na teorije zavjere.

Takođe, ističe da je Crna Gora poseban slučaj. Srbija je, kaže Milivojević, bila među prvima koja je priznala njenu nezavisnost, ali nije sporno da u dijelu političke elite u Beogradu postoji nipodaštavanje crnogorske nacije.

“Ali, nije sporno ni nešto drugo, da kod samih Crnogoraca postoji dvojba identiteta; 30 odsto pravoslavaca u Crnoj Gori izjašnjavaju se kao Srbi, a 65 do 70 odsto kao Crnogorci. Što se tiče litija, tamo se, na svu sreću, još uvijek nisu uključili politički mešetari i ja sam potpuno siguran da, kada bi se uključili politički predstavnici srpskih stranaka iz Crne Gore, da bi ti protesti vrlo brzo pukli. Dok god se ovdje bavi temom imovine i ona se ne politizuje, ovi protesti imaju građanski prizvuk i oni ne bi smjeli u normalnoj zemlji da škode vlasti. Šta je način da se ugase protesti? Oni ne traže smjenu [predsjednika Crne Gore Mila] Đukanovića ili Vlade, traže da se ili ne primenjuje ili ukine zakon o imovini”, istaako je on.

Rusija više utiče na Dodika od Vučića

S druge strane, Milivojević smatra da postoji “toplo-hladno igra” koju predsjednik Srbije Aleksandar Vučić igra u Bosni i Hercegovini, budući da, kaže, ima opsesiju da on treba biti garant stabilnosti i neka vrsta regionalnog lidera zemalja koje nisu ušle u Evropsku uniju.

“On, u zvaničnoj i nezvaničnoj komunikaciji sa predstavnicima RS-a, a pogotovo sa Dodikom, zapravo, igra ulogu ‘dobrog momka’. Ako Dodik povuče neki radikalniji potez, isihtren i nediplomatski, onda je tu Vučić da kaže da se ne slaže sa tim. Ne sumnjam da on nagovora Dodika da povuče određene poteze, ali u svakom slučaju, on je taj koji na neki način može da svojim autoritetom, iz pozicije predsjednika Srbije, izvrši neku vrstu pritiska na Dodika. Međutim, mislim da u ovom trenutnku on nema dominantan uticaj na Dodika, nego da dominantan uticaj ima Rusija. Ako se sa nekim konsultovao, vjerujem da se Dodik konslutovao sa Rusima, ali takođe, ne zaboravite da već tri godine, kako su naglo uspostavljeni dobri odnosi između Turske i Rusije, postoji jedna vrsta džentlmenske podjele interesnih sfera. Potpuno je jasno da dominantan uticaj na lidere bošnjačke političke elite ima [predsjednik Turske Redžep Tajip] Erdogan, kao što je jasno da uticaj na Dodika ima Kremlj”, smatra Milivojević.

Što se tiče Kosova, Milivojević kaže da je tu uveden presedan na način raspada Jugoslavije, koji je propisala Banditerova komisija, te se od pravila o šest država, bivših republika, odstupilo priznavanjem Kosova od nekoliko najjačih zapadnih zemalja. Drugi problem, po njemu, je što je od početka pravljena jedna vrsta porođenja bh. entiteta Republika Srpska i Kosova.

Krize i stara ideja o ‘velikoj Srbiji’

Problem između Beograda i Prištine, kako se to u Srbiji kaže, konstantan je i ne samo ova vlast Vučićeva, nego i neka buduća vlast, neće tek tako priznati nezavisnost Kosova, a to jeste uslov da bi Kosovo ušlo u Ujedinjene nacije. To će ostati zamrznut konflikt vrlo verovatno, ali to ne znači da taj problem mora da otvara ratno žarište. Ako postoje stalni pregovori, kao što postoje, ljudi mogu normalno da žive.

Agron Bajrami, urednik prištinskih dnevnih novina Koha Ditore, ne slaže se s ovim stavom. Kako kaže, glavni faktor svih ovih kriza je “stara nacionalistička ideja o ‘velikoj Srbiji’, po kojoj dijelovi svih tih zemalja trebaju pripasti srpskom narodu, a koja još uvijek nažalost ima dominantnu ulogu zvaničnog Beograda”.

“Imate RS, koja je produkt tih politika 90-tih, koje još uvijek jesu politike vlasti u Beogradu, i imate problem u Crnoj Gori, koji se povezuje, ne samo s crkvom, nego i politikom srpskog naroda, i koji smatra Crnu Goru svojom teritorijom, koja je na, neki način, otuđena od jednog dijela Crnogoraca, te imate našu situaciju na Kosovu, gdje već 20 godina od završetka rata imamo isti problem. Nije samo Aleksandar Vučić tu glavni akter, nego tu postoje cijele institucije, vlast i jedan ogroman dio opozicije. Svi oni stoje na tim starim nacionalističkim pozicijama i smatraju da ono što se izgubilo 90-tih može dobiti na neki drugi način danas”, napominje on.

Mladen Mirosavljević, politički analitičar iz Banja Luke, smatra da situacija u ovim zemljama sada više liči na zonu predratnog konflikta, u kojem je svako svakom “neprijatelj”, s kojim su ostali neraščišćeni računi. U isto vrijeme, kaže, Evropska unija je zbunjena i neodlučna da li, i koje, države regije primiti u članstvo.

Kao zona predratnog konflikta

“Amerika vodi svoju politiku ‘štapa i šargarepe’. Globalni sukob interesa i svrstavanje ko je uz Ameriku, a ko uz Rusiju i Kinu ima svoje reperkusije itekako u zemljama regije, koje funkcionišu po sistemu spojenih posuda. To bi mogao biti globalni uzrok krize u regiji, ali tu su i drugi, mnogo važniji uzroci. Imamo situaciju da je čitava regija i dalje izuzetno opterećena ratnim naslijeđem. Od devedesetih godina pa naovamo nije izgrađeno nikakvo demokratsko iskustvo, ni politička kultura. Situacija u Srbiji, Bosni i Hercegovini i Crnoj Gori više liči na onu iz devedesetih godina i sve ono što se istovremeno događa u njima nije nimalo slučajno”, kaže on.

Ključni uzrok kriza, mišljenja je Mirosavljević, je to što se ništa u tim državama nije dogodilo pozitivno od tih ratnih devedesetih, vlast je skoncentrirana u vladajućim političkim elitama, kojima rukovodi osoba koja ima apsolutnu vlast, više nema nikakvog dijaloga, čak ni onog kakav je postojao unazad deset godina, niti je on više i moguć, a opozicija postoji tek u obrisima.

“Više ne postoji nikakva ideologija, osim ideologije interesnih grupa i ličnih interesa, i to isključivo finansijskih ličnih interesa”, zaključuje Mirosavljević.