Izbor i priprema: Č. Đurđić

Na današnji dan 1921. u Kap Antibu, u Francuskoj, umro je crnogorski kralj Nikola I Petrović Njegoš. Nikola Mirkov rođen je 7. oktobra 1841. na Njegušima, a na crnogorski prijesto stupio je 1860, nakon smrti knjaza Danila, ubijenog u Kotoru. Za vrijeme 58-godišnje vladavine Nikole I Petrovića, Crna Gora je doživjela veliki uspon, ali i pad. Modernizacija države i društva ostvarivala se kroz donošenje Opšteg imovinskog zakonika, konstituisanje Narodne skupštine, vlade, Državnog savjeta, donošenje ustava, formiranje stajaće vojske, otvaranje škola, gradnju bolnica, puteva, željezničke pruge, pomorskog saobraćaja, kroz uspostavljanje telegrafskih i telefonskih komunikacija, razvoj turizma i kulture, kroz štampanje crnogorskog novca – perpera, jačanje međunarodne komunikacije Crne Gore s evropskim zemljama, otvaranje poslanstava (ambasada). Na bojnom polju, knjaz Nikola je zaustavio Drugi pohod Omer-paše Latasa na Crnu Goru, odnio pobjedu na Vučjem Dolu i Fundini, a u Prvom i Drugom balkanskom ratu vodio je nekoliko uspješnih bitaka, od kojih su one na Skadru i Bregalnici, pokazalo se, bile nepotrebne. Za vladavine knjaza Nikole, Crna Gora je međunarodno priznata kao suverena država na Berlinskom kongresu 1878. Na unutrašnjo-političkom planu, sproveo je niz reformi, no, stekao i protivnike, koji su, posebno nakon donošenja Ustava 1905. i početaka parlamentarnog života, nezadovoljni njegovom neograničenom vlašću, u dva navrata željeli da ga liše prijestola, čak i života. Na pedesetogodišnjicu vladavine (1910), uzdigao je crnogorsku knjaževinu na stepen kraljevine i formalno se, jer je već 1900. nosio titulu «Njegovo kraljevsko visočanstvo knjaz» , proglasio kraljem. Taj čin je pozdravljen i blagonaklono prihvaćen od evropskih država. Tokom Prvog svjetskog rata, crnogorsku vojsku prepustio je srpskoj komandi; 1916. nakon iscrpljujućih bitaka na Mojkovcu i na širokom Lovćenskom frontu, Crna Gora je prekinula otpor a kralj je, ne mogavši da prihvati poraz, kao ni uslove kapitulacije od strane Austrougarske, napustio zemlju. U izganstvu je formirao izbjegličku vladu, pokušavajući da posredstvom diplomatskih kontakata konsoliduje stanje u Crnoj Gori, u koju je već krajem rata, pod firmom oslobodilačke, umarširala srpska vojska. Na tzv. Velikoj podgoričkoj skupštini, organizovanoj protivno Ustavu Crne Gore, za koju su delegati birani javno i posredno, pod zaštitom puščanih cijevi, izglasana je odluka o prisajedinjenju Crne Gore Srbiji, detronizaciji dinastije Petrović-Njegoš i samog kralja Nikole. Bio je to akt likvidacije crnogorske države, čak i nacionalnog identiteta Crnogoraca. Kralj je samo tri godine nadživio svoju kraljevinu, i umro kao izgnanik. Sahranjen je u San Remu, a njegovi posmrtni ostaci preneseni su na Cetinje 1. oktobra 1989. godine.

Ostali datumi: 1578. počeo je redovni prenos poštanskih pošiljki kopnenim putem od Kotora, preko podlovćenske Crne Gore, do Carigrada. Pošiljke su upućivane iz Venecije, lađama do Kotora, dva puta nedjeljno, a odatle su ih poštonoše nosile preko Cetinja do Žabljaka, Podgorice, dolinom Cijevne u Peć, i dalje preko Filipolja i Andrinopolja do Carigrada. Poštanski saobraćaj funkcionisao je na osnovu ugovora koji je predviđao da se za poštu prenesenu od 1. marta do 31. avgusta daje naknada od 15, a tokom zimskih mjeseci 20 talira, te da se poštonoše u normalnim okolnostima na putu zadrže 17 dana u ljetnjem, odnosno 19 dana u zimskom periodu. Bezbjednost i sigurnost mletačke pošte garantovali su kneževi preko čijih je područja prenošena.

1806 – Rođen je u Bajicama Savo Matov Martinović, proslavljeni crnogorski junak i narodni pjesnik. Bio je savremenik četiri crnogorska vladara: Petra I, Petra II, knjaza Danila i knjaza Nikole. Svoj, devet decenija dug i buran život, i odnose s gospodarima, Martinović je opisao u svojim «Memoarima».

1815 – Napoleon Bonaparta vratio se u Francusku s ostrva Elba, gdje je bio prognan nakon abdikacije u aprilu 1814. Ušavši trijumfalno u Pariz, preuzeo je vlast u zemlji i počeo razdoblje «sto dana», koje je okončano vojnim porazom kod Vaterloa. Poslije druge abdikacije 22. juna predao se Englezima koji su ga internirali na ostrvo Sveta Jelena, gdje je umro 5. maja 1821.

1817 – U Sutomoru je rođen Ivo Jakobov Zanković, posljednji barjaktar Spiča. Kao jedan od vođa nacionalnog oslobođenja svoga kraja, postao je komandir spičansko-barskog bataljona, koji je bio u sastavu crnogorske vojske pod komandom Maša Vrbice. U operacijama za oslobođenje Crnogorskog primorja, Zanković je sa svojom četom uspio da u novembru 1878, pregovorima bez prolivanja krvi, preuzme od Turaka dvije spičanske tvrđave: Tabiju, kasnije nazvanu Haj, i utvrđenje Nehaj. Ivo Zanković je učestvovao i u dvomjesečnoj opsadi i oslobađanju Starog Bara. Umro je 18. avgusta 1902. Sahranjen je u Spiču ispred crkve Svetog Andrije.

1949 – Nakon preseljenja sa Cetinja u Titograd, prvi put se oglasila najavna špica Radio-Titograda – danas Radio Crne Gore, koju je u etar poslao Šćepan-Kaćo Kovačević. Prvog maja iste godine, Radio – Titograd je počeo redovno emitovanje programa. Program je počinjao u 18 sati i 30 minuta i izvođen je uživo. Dominirala je sopstvena muzička produkcija, koja nije zaostajala za produkcijom drugih jugoslovenskih radio stanica.

1951 – Osnovana je u Brezoviku kod Nikšića Bolnica za tuberkulozu pluća, čiji je prvi direktor bio poznati ljekar Zoran Kesler. Nakon ukidanja Sanatorijuma za tuberkulozu na Cetinju, osoblje Sanatorijuma prešlo je u bolnicu u Brezoviku, koja je 1961. promijenila ime u Zavod za tuberkulozu, a 1969. prerasla u Zavod za plućne bolesti i tuberkulozu. Od 1991. ta zdravstvena ustanova ima status specijalne bolnice za plućne bolesti.

1966 – Poslije tri i po mjeseca leta, na Veneru se spustila sovjetska automatska stanica «Venera III «, prvi vasionski brod koji je prispio na neku drugu planetu.

1992 – Nakon sedmodnevne javne rasprave održan je u Crnoj Gori referendum o državno-pravnom statusu republike. Pitanje je bilo: «Da li ste za to da Crna Gora kao suverena republika nastavi da živi u zajedničkoj državi Jugoslaviji , potpuno ravnopravno s drugim republikama koje to budu željele», a pravo da se izjasni imalo je 480.000 građana. Uz izjašnjavanje o državno-pravnom statusu republike, građani Titograda odlučivali su da li će glavni grad Crne Gore zadržati dotadašnje ime, ili će mu biti vraćeno staro – Podgorica.

2006 – U crnogorskom parlamentu usvojen je Zakon o referendumu o državnom statusu Crne Gore. Nakon devetosatne rasprave, za Zakon o referendumskim pravilima glasalo je 60 poslanika DPS-a Demokratke unije Albanaca, SNP-a, SNS-a, Narodne stranke i Demokratske srpske stranke. Zbog predloga Evropske unije da je za pobjedu na referendumu potrebno 55 odsto izašlih birača, Zakon su odbili da podrže poslanici SDP-a, Građanske partije, Liberalne partije i Demokratskog saveza u Crnoj Gori.

2009 – Na Cetinju je održan prvi naučni skup posvećen Božićnom ustanku u Crnoj Gori, organizovanom krajem 1918. i početkom 1919. godine protiv prisajedinjenja Crne Gore Srbiji. Iako je od Božićnog ustanka prošlo gotovo stotinu godina, „ta tema, kazao je otvarajući skup profesor doktor Šerbo Rastoder, još nije postala dio naučne strategije, iako nije teško dokazati da bez pobune 1919. ne bi bilo ni ustanka 1941, ni referenduma 2006, ni Crne Gore s istorijskim pravom na državu“, zaključio je Rastoder. Prije početka skupa, u bajičkoj crkvi Svetog Jovana Krstitelja crnogorski mitropolit Mihailo sa sveštenstvom služio je liturgiju za žrtve iz tog vremena.

2013 – Predsjednici Rusije i Sjedinjenih američkih država Vladimir Putin i Barak Obama, u telefonskom razgovoru, na inicijativu američkog predsjednika, dogovorili su blisku saradnju povodom “gorućih svjetskih tema” povezanih s oružanim sukobima u Siriji, s bliskoistočnom krizom, iranskim i sjevernokorejskim nuklearnim pitanjem i planovima u oblasti protivraketne odbrane. U razgovoru dvojice predsjednika istaknut je značaj saradnje Rusije i SAD radi osiguranja stabilnosti u svijetu.

2014 – Nakon što je ruski parlament, Duma, na zahtjev predsjednika države Vladimira Putina, odobrio zauzimanje Krima, na istoku Ukrajine, ukrajinske vojne snage stavljene su u stanje pune borbene gotovosti. Sa sastanka vršioca dužnosti predsjednika te zemlje Oleksandra Turčinova s vojnim i bezbjednosnim šefovima upućeno je upozorenje Rusiji da će bilo kakva intervencija u Ukrajini dovesti do rata. Putinovo otvoreno isticanje prava da rasporedi vojnike u Ukrajini ocijenjeno je najvećim direktnim sukobljavanjem Rusije i Zapada nakon hladnog rata.

2014 – U Parizu je, u 91. godini, umro francuski reditelj Alen Rene, smatran jednim od glavnih predstavnika tzv. „novog filma“ i ocem evropskog kinematografskog modernizma. Rene, koji je bio i scenarista i montažer, snimio je u toku šezdesetogodišnje karijere osamnaest dugometražnih filmova. Najpoznatiji među njima su: „Hirošima, ljubavi moja“ i „Prošle godine u Marijenbadu“.

Na današnji dan dogodilo se i sljedeće:

1809 – Švedska je, kao prva zemlja u svijetu, uspostavila ombudsmana, lice koje vrši nadzor nad radom organa uprave i javnih službi, a postavlja ga parlament. Prvi ombudsman bio je Lars Manerhajm.

1872 – U planinarskom području Jelouston u Sjedinjenim Američkim Državama osnovan je prvi nacionalni park u svijetu.

1912 – U Bolnici «Danilo I» na Cetinju otvoreno je dječije i hirurško odjeljenje. Do tog vremena, služeći za zbrinjavanje ranjenika u crnogorsko-turskom ratu 1875/78, u Bolnici „Danilo I“ liječeno je preko 16.000 bolesnika i izvršeno 6.000 operacija.

1919 – U Beogradu se sastao prvi jugoslovenski parlament – Privremeno narodno predstavništvo Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca u kojem je bilo 296 poslanika, postavljenih ukazom vlade. Poslanici su, mahom, bili iz ranijih parlamenata jugoslovenskih zemalja, izabrani prije Prvog svjetskog rata.

2005 – Vrhovni sud Sjedinjenih Američkih Država zabranio je izvršavanje smrtne kazne nad maloljetnicima. Izvršavanje smrtne kazne nad maloljetnicima zabranjeno je Konvencijom Ujedinjenih nacija koju su ratifikovale 192 države u svijetu.

2008 – Pakistanska policija podnijela je krivičnu prijavu protiv glavnog talibanskog vođe u toj zemlji Bajtula Mehsuda zbog ubistva bivše premijerke Benazir Buto 27. decembra 2007. Mehsud se smatra odgovornim za seriju samoubilačkih napada širom Pakistana.

2012 – Srbija je, na samitu u Briselu, dobila status kandidata za članstvo u Evropskoj uniji.