Izbor i priprema: Č. Đurđić

Na današnji dan 1654. odigrao se poznati Peraški boj u kome su se Peraštani, braneći svoj grad, sukobili s Turcima. Predvodeći 6.000 Turaka iz Risna, Mehmed-aga Rizvanagić napao je peraške kule. Iako je grad branilo samo stotinu peraških vojnika i malobrojni živalj, nadmoćna turska vojska nije ga osvojila, a u boju je poginuo i njen zapovjednik Rizvanagić.  Neki izvori tvrde da Perast nije osvojen zato što su Mlečani potkupili organizatora napada Ali-pašu Čengića. Boj je opjevao barski nadbiskup, Peraštanin, Andrija Zmajević, ali je njegov spjev izgubljen. U znak sjećanja na Peraški boj ostao je u tom gradu sve do danas običaj „gađanja kokota“, koji simbolizuje neprijatelja. Nadmetanje se organizuje svake godine, a najbolji strijelac koji pogodi kokota dobija „šugaman“ (peškir) na kome je ispisana godina Boja i datum gađanja.

1767 – Šćepan Mali donio je akt o odvajanju svjetovne od crkvene vlasti, koji su podržali i prihvatili  svi glavari Crne Gore po odluci Opštecrnogorskog zbora. Taj je čin bio u saglanosti s evropskim trendovima razdvajanja krune, mača i krsta. Ipak, politička sekularizacija u Crnoj Gori nailazila je na otpor sa svih strana i završena je nakon nasilne smrti Šćepana Malog.

1773 – Rođen je austrijski državnik knez Klemens  Meternih, najuticajnija ličnost u Evropi tokom gotovo 40 godina, koliko je bio na mjestu ministra inostranih poslova  i kancelara Austrije (1809 – 1848). Meternih se smatra oličenjem apsolutističkog režima.  S ruskim carem Aleksandrom I osnovao je Svetu alijansu čiji je osnovni cilj bio gušenje nacionalnih pokreta u Evropi.

1784 – Umro je crnogorski mitropolit Arsenije Plamenac, sestrić i nasljednik Save Petrovića. Zahvaljujući naklonosti svoga ujaka, pomoći i preporuci Šćepana Malog određen je za mitropolita i pored protivljenja katunskih glavara. Bio je to udarac kući Petrovića koja je od vladike Danila polagala pravo nasljeđa na vladičanski prijesto. Vladika Arsenije bio je svega tri godine na prijestolu, a nakon njegove smrti vladičansko zvanje ponovo je vraćeno članovima dinastije Petrović – Njegoš.

1847 – U Italiji je umro irski političar Danijel O Konel, zvani osloboditelj. Kao član britanskog parlamenta uspio je da prisili britansku vladu da prihvati zakon o emancipaciji katolika 1829. Smatra se jednim od najboljih govornika 19. vijeka.

1859 – Rođen je francuski fizičar Pjer Kiri. Proučavao je magnetizam i radioaktivnost, a sa suprugom Marijom otkrio je 1898. polonijum i radijum. Nobelovu nagradu za fiziku supružnici Kiri podijelili su 1903. s Antoanom-Anrijem Bekerelom.

1886 – Umrla je, u 56. godini, američka pjesnikinja Emili Dikinson, kćer čuvenog pravnika, rođena 10. decembra 1830. u gradiću Amherstu u Masačusetsu, gdje je provela čitav život, izuzev jedne godine u ženskoj Bogosloviji u Maunt Holiouku i nekoliko posjeta Kembridžu radi liječenja očiju. Živjela je veoma povučeno i viđala se samo s članovima uže porodice. Bila je usamljenica, i u rodnom gradu su je smatrali čudakinjom; divili se njenoj navici da se oblači u bijelo i šalje zagonetna pisamca uz darove u hrani ili cvijeću. Za njenog života objavljeno je samo osam njenih pjesama i to većina na zahtjev prijatelja. Objašnjenje za to dala je sama pjesnikinja:„Objavljivanjem se čovječija duša javno rasprodaje“ – napisala je u jednoj pjesmi. Kada je, četiri godine nakon njene smrti, objavljeno njeno obimno djelo, kritičari su bili iznenađeni kako je jedan život, naizgled isprazan, mogao da proizvede takvu strast. Pronađene  su hrpe njenih pjesama, ispisane na poleđinama koverata, na smeđim kesama za hranu, na poništenim računima ili komadićima odcijepljenim iz novina. Inspiraciju je nalazila u Bibliji, u Šekspirovim djelima i u klasičnoj mitologiji. Sređivanje zaostavštine Emili Dikinson trajalo je sve do 1955. kada je objavljeno definitivno izdanje njenih 1.775 pjesama u šest tomova. Priređivači su ih podijelili u četiri kategorije: pjesme o prirodi, vremenu i vječnosti, ljubavi i životu. Genijalnu Emili Dikinson otkrili su pjesnici Čikaške škole, nakon čega je njena slava neprestano rasla, da bi tek u 20. vijeku postala  jedna od najvećih američkih pjesnikinja.

1891– Rođen je ruski pripovjedač, romansijer i dramski pisac Mihail Afanasjevič Bulgakov, autor romana “Bijela garda” – pretočenog u dramu “Dani turbina”, koja je s velikim uspjehom igrana u teatru MHAT. Bulgakov je poznat i po satiričnim, groteskno-fantastičnim pripovijetkama i posebno po romanu “Majstor i Margarita”. „Majstor i Margarita“ predstavlja vrhunac ruske umjetnosti romana 20. vijeka. Njegova složena fabula, organizovana u raznim  uporednim periodima, simultano prati priče o savremenom piscu-majstoru i stradanjima Hrista (Ješue), ukazujući na perspektivu umjetničkog djela („rukopisi ne gore“) i istorijskog razvoja (uticaj Majstora na Ivana Bezdomnog), ali isključivo na planu ličnosti, čija sudbina, obilježena djelovanjem demonskog načela (Voland), nije „svjetlost“ besmrtnosti, uz Hrista, već puškinski intoniran „mir“. Bulgakovljev „fantastični realizam“, filozofija života i umjetnosti doživjeli su nezapamćeni efekat u svjetskim razmjerama i osjetno uticali na razvoj sovjetske književnosti.

1914 – Umro je srpski istoričar i književni kritičar Jovan Skerlić, profesor Beogradskog univerziteta, član Srpske kraljevske akademije. Svojim književnim i javnim radom značajno je uticao na kulturni i politički život u Srbiji na početku 20. vijeka. Poznato Skerlićevo djelo:  “Istorija srpske književnosti”.

1945 – Njemačke trupe napustile su Jugoslaviju u Drugom svjetskom ratu. U četvorogodišnjem ratu poginulo je 1.706.000 ljudi, a zemlja je porušena i opustošena.

1955 – U Beču je potpisan Austrijski državni ugovor kojim je okončana desetogodišnja saveznička okupacija, a Austrija je postala nezavisna republika u granicama od 1. januara 1938 . godine.

2001– Šef UNMIK-a Hans  Hekerup potpisao je u Prištini “Ustavni okvir za samoupravu na Kosovu”, uprkos protivljenju  Srba sa Kosova koji su smatrali da taj najviši pravni akt pokrajine nije u skladu s rezolucijom UN o njenom budućem statusu.

2009 – Na Trgu Republike u Podgorici, uz taktove Štrausove muzike, podgorički maturanti otvorili su, istovremeno sa svojim vršnjacima širom svijeta, u 12 sati ples, u pokušaju da obore Ginisov rekord u kategoriji masovnog sinhronizovanog plesa u okviru međunarodne manifestacije “Maturska parada 2009”, koja je okupila svršene srednjoškolce širom svijeta, čiji je zadatak bio da istovremeno izvedu najveći sinhronizovani ples.

2012 – U Podgorici je održan četvrti protestni skup na kome su učesnici prošetali pored  Radio Televizije Crne Gore, Pobjede i Agencije za nacionalnu bezbjednost – stubova sistema – kako su ih nazvali,  pozivajući građane da ne gledaju program nacionalnog javnog servisa, da ne čitaju Pobjedu, a Agenciji za nacionalnu bezbjednost poručili da ne prati građane već kriminalce. Na protestu je učestvovalo prema zvaničnom saopštenju policije 2.500 do 3.000 građana, prema procjeni organizatora deset, a prema nezvaničnim policijskim procjenama 6.000 građana iz cijele Crne Gore. Organizatori protesta bili su, kao i u prethodna tri, Unija slobodnih sindikata (USS), Mreža za afirmaciju nevladinog sektora (MANS) i Studentska unija (SU).

2012 – U 83. godini umro je slavni meksički pisac Karlos Fuentes, romansijer, dramski pisac, esejista i filmski scenarista. Fuentes je autor više od 20 proznih djela, a najpoznatiji je po romanima „Smrt Artemija Kruza“ (1962) i „Stari Gringo“ (1985). Napisao je i veliki broj eseja o aktuelnim pitanjima savremene politike, društva, kulture, ekologije i medija. Bio je kolumnista u španskom listu „El pais“, u kome je komentarisao politička zbivanja širom svijeta, do posljednjih dana. Upravo na dan njegove smrti u meksičkom listu „Reforma“ objavljen je esej o predsjedničkim izborima u Francuskoj. Fuentes je rođen 1928. u porodici diplomate i veći dio djetinjstva proveo je u zemljama zapada. To mu je, kako je govorio, omogućilo da sagleda Latinsku Ameriku sa distance i dalo mu kritičku oštricu.  Fuentes je bio protagonista tzv „latinoameričkog buma“ – književnog pokreta koji su činili mahom mladi autori, čija su politička kritička djela kršila ustaljene tradicije. Među Fuentesovim poznatim romanima ističu se i „Sveto mjesto“, „Terra nostra“, „Dijana“, „Godine s Laurom Dijas“ i „Srećne porodice“. Prema njegovim romanima snimljeno je nekoliko filmova, od kojih je najpoznatiji „Stari Gringo“ (1989) s Gregori Pekom i Džejn Fondom u glavnim ulogama. Funetes se oprobao i kao diplomata – bio je ambasador u Londonu i Parizu, ali je oba puta dao ostavku zbog neslaganja s političkim prilikama u svojoj zemlji, posebno zbog njenog  predsjednika Gustava Ordoza, koga je optuživao za masakr nad studentima u Meksiko Sitiju 1968. prilikom gušenja pobune.

2013 – U Pekingu je otvoren Prvi ministarski forum o kulturnoj saradnji Kine i zemalja centralne i istočne Evrope. Forumu su prisustvovali ministri kulture i delegacije iz šesnaest evropskih zemalja, među kojima i crnogorska delegacija na čelu s ministrom Branislavom Mićunovićem. Pored predstavljanja značajnih projekata kulture, kao što su Muzički centar i Kinoteka, kineskoj strani je tom prilikom ponuđeno osnivanje kulturnog centra u Crnoj Gori.

Na današnji dan dogodilo se i sljedeće:

1848 – U Beču je izbio ustanak protiv apsolutističkog režima koji je primorao vladu da povuče Oktroisani ustav donesen 25. aprila i da raspiše izbore.

1918 – Prva avionska pošta u svijetu krenula je između Njujorka, Filadelfije i Vašingtona.

1943 – Raspuštena je Komunistička internacionala (Kominterna).

1989 – Sovjetski predsjednik Mihail Sergejevič Gorbačov objavio je u Pekingu kraj kinesko-sovjetskih raskola.

1991 – Edit Kreson postala je prva žena premijer Francuske.

1996 – Skupština SR Jugoslavije smijenila je guvernera Narodne banke Jugoslavije Dragoslava Avramovića, tvorca privredne reforme koja je početkom 1994. zemlju izvukla iz hiperinflacije. Avramović je prethodni dan u svom ekspozeu u Skupštini optužio vladu SR Jugoslavije da blokira pregovore s međunarodnim finansijskim organizacijama i time gura zemlju u propast.

2009 – Vanraspravno žalbeno vijeće suda BIH donijelo je odluku o puštanju iz pritvora Branimira Glavaša.

2009 – Poglavar Rimokatoličke crkve papa Benedikt XVI, izjavio je odlazeći iz Izraela, da se holokaust ne smije nikada poricati.

TELEGRAM BOGDANOVIĆA

Čudesni svijet koji je stvorio slikar Vojislav Vojo Tatar potvrđena je vrijednost i trajno nasljeđe crnogorske kulture, a uz ostale velikane naše likovne umjetnosti poslijeratnog perioda, biće i snažan oslonac i putokaz generacijama umjetnika koje dolaze, napisao je u telegramu saučešća ministar kulture Aleksandar Bogdanović.

Povodom smrti istaknutog crnogorskog umjetnika, Bogdanović je u telegramu istakao da bogato i izvanredno višedecenijsko djelo Tatara nosi pečat domovine Crne Gore i rodnog cetinjskog kraja.

„Žalim zbog smrti istaknutog crnogorskog umjetnika Voja Tatara, koji je stvaralačkim opusom dao nemjerljiv i prepoznatljiv doprinos crnogorskoj likovnoj umjetnosti. Njegovo bogato i izvanredno višedecenijsko djelo nosi pečat domovine Crne Gore i rodnog cetinjskog kraja”, napisao je Bogdanović.

Ministar ističe da je tokom duže od šest decenija umjetničkog rada, Tatar temeljno, istrajno i neumorno istraživao i interpretirao ljepote crnogorskog pejzaža i ceklinskog kamena, ostajući tako do kraja posvećen i vjeran svom zavičaju.

“Taj čudesni svijet koji je stvorio Vojo Tatar potvrđena je vrijednost i trajno nasljeđe crnogorske kulture, a uz ostale velikane naše likovne umjetnosti poslijeratnog perioda, biće i snažan oslonac i putokaz generacijama umjetnika koje dolaze.  Uz zahvalnost velikom umjetniku na pregalaštvu i stvaralačkim dostignućima, njegovoj porodici, prijateljima i umjetničkoj zajednici upućujem izraze iskrenog saučešća“, poručio je Bogdanović.

Izbor i priprema: Č. Đurđić

Na današnji dan 1877. pokrajinsko školsko vijeće  donijelo je odluku da se u svim pučkim školama kotorskog kotara uvede nastava na narodnom jeziku, a da se italijanski uči kao obavezan predmet u svim redovnim obrazovnim ustanovama.

1881 – U Baru je otkriven spomenik Crnogorcima palim u oslobodilačkim ratovima i knjazu Nikoli I Petroviću. Izgradnju spomenika inicirala je Barska čitaonica, a otvaranju spomenika prisustvovao je Šako Petrović, počasni član društva Barske čitaonice.

1898 – Knjaz Nikola je posjetio  Veliku Britaniju. U Londonu ga je primila kraljica Viktorija. Iako je posjeta imala, prevashodno, privatni karakter, Knjaz je nastojao da za Knjaževinu Crnu Goru dobije zajam, odnosno osnuje kompaniju za izgradnju luke u zalivu Valdanos.

1912 – Umro je švedski pisac August Strindberg, jedan od najznačajanijih i najuticajnijih dramskih pisaca 20. vijeka. Smatra se  najkontroverznijom ličnošću švedske književnosti. Istakao se dramom “Majstor Ulof”, u kojoj je život predstavio kao borbu za vlast. Radikalne ideje, antihrišćanstvo i naturalistički jezik čine okosnicu njegovih drama: “Pljačkaši”, “Otac”, “Gospođica  Julija”, “Zajmodavac”. U nizu autobiografskih djela („Služavkin sin“, „Odbrana jednog ludaka“, „Priče nadzornika karantina“, „Legende“, „Pakao“) nemilosrdno je razgolitio sebe. Romanom „Crvena soba“ utemeljio je naturalizam. U zbirci novela „Novo carstvo“ i u Pjesmama izuzetno ošto obračunao se sa svojim savremenicima. Zbog protivljenja emancipaciji žena, u zbirkama novela „Brakovi I“ i „Brakovi II“ ušao je u drugi veliki sukob sa sredinom. Predgovor drami „Gospođica Julija“ sadrži pionirski program modernog pozorišta, dok  roman „Stanovnici Hemsea“ predstavlja njegovo napopularnije djelo. Iz psihičke krize, u kojoj je bio na granici ludila, izlazi povraćen religioznosti. Kasnijim dramama „Put u Damask“(I-III) označava početak simbolizma u Švedskoj i evropskoj drami. Na razmeđi XIX i XX vijeka, u vrijeme izuzetne produktivnosti, najznačajnije Strindbergove drame su: „Igra snova“, „Oluja“, „Sablasna sonata“ i druge, kojima najavljuje evropski ekspresionizam. Romanima „Gotske sobe“ i „Crne zastave“ ulazi u treći veliki sukob, koji traje do njegove smrti.

1950 – U selu Lopate u Lijevoj Rijeci rođen je poznati crnogorski alpinista, instruktor paraglajdinga i humanista Pavle Milošević. Bio je istrajni planinar, zaljubljenik u Komove i inicijator crnogorskog planinskog turizma. Kao član internacionalne ekspedicije, Pavle Milošević je 11. oktobra 2000. umro od visinske bolesti na himalajskom vrhu Čo Oja (7.500 m), gdje je i sahranjen.

2006 – Otvorena je nova putnička zgrada podgoričkog aerodroma čija površina iznosi pet i po hiljada kvadratnih metara, koja, kako je predviđeno, može da primi milion putnika godišnje. U modernizaciju aerodroma u Podgorici, koja je trajala godinu dana, uloženo je 22 miliona eura.

2008 – Podgoricu je posjetila delegacija Ministarstva odbrane Turske na čelu s ministrom odbrane Vekdijem Gonulom. Delegacija Ministarstva odbrane Turske poklonila je tom prilikom brigadi za specijalne operacije Vojske Crne Gore 20 ručnih radio-stanica „Motorola GP -340“.

2010 – Ministar odbrane Boro Vučinić i načelnik Generalštaba Vojske Crne Gore viceadmiral Dragan Samardžić posjetili su crnogorski kontigent u ISAF operaciji u Avganistanu. Bila je to prva posjeta crnogorskih zvaničnika našim vojnicima u toj zemlji.

2012 – Odbor skupštine Crne Gore za ustavna pitanja i zakonodavstvo podržao je glasovima DPS i SDP koalicije Predlog zakona o pomilovanju, prema kojem predsjednik države ima pravo da oslobodi  počinioca krivičnog djela bez prethodnog mišljenja suda ili Ministarstva pravde. Pomilovanje je akt milosti i u nadležnosti je predsjednika Crne Gore u skladu s Ustavom. Godišnje, prema izvještajima, stigne 280 molbi za pomilovanje. S pravnog aspekta, pomilovanje je institut kojim se mijenja sudska odluka u postupku izrečene sankcije ili sprečava donošenje sankcije za krivično djelo.

2013 – Iz Španije je u Podgoricu stigao prvi od tri voza, čime je željeznički prevoz Crne Gore obnovljen i modernizovan nakon trideset godina.

2013 – Bespilotna letjelica X-47B, veličine borbenog aviona, prvi put je uzletjela s palube jednog američkog nosača aviona, što bi, pretpostavlja se, moglo omogućiti SAD da lansiraju takve letjelice iz bilo kojeg kraja svijeta. Dron X-47B je prva bespilotna letjelica koja može uzletjeti s nosača aviona i sletjeti na njega, što znači da američkoj vojsci ne treba dozvola drugih zemalja da koriste njihove baze. Kritičari u SAD i drugim zemljama ističu da napadi bespilotnim letjelicama izazivaju veliki broj civilnih žrtava i da se njima upravlja bez prave kontrole, dok analitičari za odbranu smatraju da su „dronovi“ budućnost ratovanja. Letjelica X-47B je autonomni borbeni avion koji može identifikovati mete i izvesti napad bez ljudske intervencije. Dronovima obično upravlja neko iz SAD uz pomoć daljinskog upravljača, dok se letjelica isključivo oslanja na kompjuterske programe izuzev ako se ne umiješa operater. Na taj način jedna osoba može, znači, da upravlja s više dronova. Organizacija Hjuman Rajts Voč saopštila je da je zabrinuta zbog plana razvijanja autonomnog naoružanja koje može napasti mete bez ljudske intervencije. Direktor organizacije Stiv Gus kazao je da je „neophodno imati potpunu kontrolu nad ključnom odlukom – ko živi a ko umire. Tu odluku ne treba ostaviti sistemu naoružanja“.

Na današnji dan dogodilo se i sljedeće:

1316 – Rođen je Karlo IV Luksemburški, kralj Češke od 1346, rimsko-njemački car od 1355.  U Pragu je osnovao prvi univerzitet u srednjoj Evropi 1348. godine.

1796 – Engleski ljekar Edvard Džener uspješno je vakcinisao protiv velikih boginja jednog osmogodišnjeg dječaka i označio početak moderne imunologije.

1900 – U Parizu su otvorene druge moderne Olimpijske igre na kojima su prvi put učestvovale žene.

1940 – Tokom pregovora o predaji holandske vojske u Drugom svjetskom ratu, njemački bombarderi razorili su dvije trećine Roterdama. Poginulo je oko hiljadu ljudi, a 80.000 ostalo je bez kuća.

1948 – Proglašena je država Izrael, osam časova prije okončanja britanskog mandata u Palestini. Prvi predsjednik nove države postao je Hajim Vajcman, a premijer David Ben Gurion.

1955 – U Varšavi je potpisan ugovor o osnivanju Varšavskog pakta. Ugovor su potpisali Albanija, Bugarska, Mađarska, Njemačka Demokratska Republika, Poljska , Rumunija, SSSR i Čehoslovačka.

1968 – Komunistička vlada u  Čehoslovačkoj, na čelu s Aleksandrom Dubčekom objavila je početak širokih društvenih reformi, poznatih kao “Praško proljeće”. Reforme su prekinute već u avgustu, ulaskom sovjetskih trupa u Prag.

1973 – Lansirana je prva američka vasionska laboratorija “Skajlab I”.

1998 – Umro je američki pjevač i filmski glumac Frenk Sinatra, koji je svjetsku slavu stekao nizom muzičkih hitova kao što su “Stranci u noći” i “Njujork , Njujork”. Dobitnik je Oskara za ulogu u filmu “Odavde do vječnosti”.

2008 – Britanski nacionalni arhiv objavio je više od 1.000 stranica tajnih dokumenata o neidentifikovanim letećim objektima. Ta se serija odnosi na pojave NLO na britanskom nebu tokom sedamdesetih i osamdesetih godina prošlog vijeka. Dejvid Klark, ekspert za NLO, koji je sarađivao s Nacionalnim arhivom na objavljivanju tih izvještaja kazao je da među njima ima nekoliko neobjašnjivih slučajeva o kojima su izvijestili, kako je rekao, “kredibilni” ljudi – piloti ili kontrolori leta s dugogodišnjim iskustvom.

2009 – Radnički sindikati organizovali su u gradovima širom Evrope proteste zbog vladinih mjera protiv globalne ekonomske krize u svojim zemljama.

2012 – Žalbenom raspravom u Haškom tribunalu zvanično je završeno suđenje hrvatskim generalima Anti Gotovini i Mladenu Markaču, osuđenima na 24 i 18 godina zatvora zbog zločina nad srpskim stanovništvom tokom i poslije operacije „Oluja“. U tom postupku, drugooptuženi Ivan Čermak oslobođen je krivične odgovornosti.

2012 – Na filmskom festivalu za Jugoistočnu Evropu u Parizu, nagradu za najbolju režiju dobio je film Branka Baletića „Lokalni vampir“.

POSLUŠAJTE

Željko Bebek, legendardni i prvi pjevač grupe “Bijelo dugme”, ovih dana u vrijeme pandemije koronavirusa u porodičnom domu u Zagrebu, u studiju sina Zvonimira, sprema nove pjesme koje će uskoro biti objavljene. Za Radio Crne Gore i Radio 98, u okviru emisije od 1 do 3, govori o pandemiji, karijeri koja je bila puna uspona i padova, porodici, sinu Zvonimiru koji je krenuo njegovim stopama, malo poznatim detaljima vezanim za ponovno okupljanje grupe “Bijelo dugme” 2005. u Beogradu, Zagrebu i Sarajevu, odnosu sa Goranom Bregovićem sa kojim se nije čuo već 15 godina, Bijelom dugmetu u doba Titove Jugoslavije, koncertima u Crnoj Gori…

Bebek je, za Radio 98, govorio o odnosu sa Goranom Bregovćem sa kojim se, kako kaže, nije čuo već 15 godina.

Razgovarao Sveto Savić, Radio 98 

U 87. GODINI

Jedan od najznačajnih crnogorskih akademskih slikara, Vojo Tatar preminuo je u 87. godini. Ostaće upamćen kao slikar tradicije, pejzaža crnogorskog krša. Dobitnik je brojnih priznanja i nagrada.

 Više od šest decenija , snagom kista stvarao je Vojo Tatar ovozemaljsko postojanje. Preko 200 stotine samostalnih i kolektivnih izložbi u zemlji i inostranstvu.

Upoznavala se i voljela Crna Gora , upravo kroz djela ovog velikog umjetnika.

U svom ateljeu, kako je govorio ujtro i popodne stvarao je svoj svijet , a njegov svijet su bili pejzaži Njeguša i rodnog krša.

Kako su primjećivali likovni kritičari, taj svijet je bio živa materija. Surovost crnogorskih planina, njihova obojenost u kojima nema zelene, a preovladava plava boja neba.

Vojo Tatar se pored slikarstva bavio i skulpturom.

Od 1955. godine učestvovao je na izložbama Udruženja likovnih umjetnika Crne Gore. Dobitnik je brojnih priznanja i nagrada među kojima i  Trinaestojulske.

Povodom šesdeset godina stvaralaštva umjetnika,  štampana je i monografija na preko 150 strana,  od 1957. godine do danas.

Prilog: Ana Ašanin

MILIONSKI GUBICI

Pozorišta na njujorškom Brodveju ostaće zatvorena zbog pandemije korona virusa bar do 6. septembra i još nije određen datum za ponovno otvaranje, saopštilo je profesionalno udruženje Brodvej liga (Broadway League).

Sve predstave u kvartu oko čuvenog Tajms skvera prekinute su od 12. marta, od kada je guverner Njujorka zabranio okupljanja.

Nikada taj čuveni njujorški pozorišni kvart nije tako dugo bio zatvoren od kada je nastao krajem 19. vijeka. Svake nedjelje zatvaranja Brodvej gubi više od 30 miliona dolara prihoda na kasama.

U trenutku kada su prekinute predstave igralo se 31 komada na Brodveju a osam je bilo u pripremi za proljeće. Dvije produkcije, komadi “Hangman” i “Ko se boji Vidžinije Vulf”, čije premijere još nisu održane, objavile su da su definitivno otkazane.

Muzčka komedija “Beetljuice” koja je trebalo da završi predstave početkom juna saoptšila je da se neće vraćati na Brodevej.

Predsjednica Brodvej Lige Šarlota Sent Martin rekla je u saopštenju da radi sa profesionalnim sindikatima Brodveja, političkim i sanitarnim vlastima da utvrdi najsigurniji način da se ponovo pokrene ta industrija.

Neki profesionalci već predvidjaju da će prekid trajati do 2021.

Vrlo očekivan komad “Plaza Suite” sa Metjuom Broderikom i Sarom Džesikom Parker, parom i u stvarnom životu, zvanično je danas pomjeren za cijelu godinu, i premijera je zakazana za 19. mart 2021, u odnosu na prethodni 13. mart 2020.

Izbor i priprema: Č. Đurđić

Na današnji dan 1420. kotorsko Tajno vijeće ratifikovalo je ugovor kojim je proglašena vrhovna vlast Venecije nad tim gradom. Uslov potvrde ugovora bio je da se nad Kotorom ne podiže venecijanska zastava do završetka ubiranja ljetine u okolnim područjima.

1795 – Rođen je slovački filolog i istoričar Pavel Jozef Šafarik, jedan od osnivača slavistike. Najpoznatiji je po djelu „Istorija slovenskog jezika i književnosti svih dijalekata“ (1826), koje otkriva veliki doprinos slovenske kulture opštoj evropskoj kluturi. Istraživačkim poduhvatima na proučavanju jezika i književnosti  Južnih Slovena, stekao je mnoge pristalice a među njima Njegoša, Ljudevita Gaja i druge. Bio je direktor srpske gimnazije u Novom Sadu od 1819. do 1833.

1840 – Rođen je francuski pisac Alfons Dode, autor trilogije o zgodama Tartarena Taraskonca, remek djela francuske humorističke proze. Veliki uspjeh donijela mu je zbirka pripovjedaka “Pisma iz mog mlina”.

1851 – Rođen je u Šapcu srpski pisac i ljekar Laza Lazarević, autor poznatih pripovjedaka “Prvi put s ocem na jutrenje” i “Sve će to narod pozlatiti”. Završio je prava u Beogradu a medicinu u Berlinu. Radio je kao ljekar u Beogradu. Napisao je samo devet pripovjedaka, od kojih je „Švabica“ ostala u fragmentima. Mada s patrijarharnim pogledima na život, Lazarevićeve pripovjetke, s veoma snažnom unutrašnjom dramatikom, imaju klasičnu vrijednost.

1858 – Počela je odlučujuća bitka na Grahovcu između turske i crnogorske vojske. Dugo, jedno granično područje malene Crne Gore nije okupiralo pažnju evropske diplomatije kao tada grahovski kraj. Ishod te bitke pratio je u Trebinju veliki broj Portinih predstavnika i predstavnika velikih sila koji su taj vojni sukob smatrali ključnim za razrješenje teritorijalnih sporenja između Crne Gore i Turske. Odbrana Grahova, smatrao je knjaz Danilo, značila je odbranu Cetinja, odnosno Crne Gore. Oko sedam sati ujutro počela je odsudna bitka koju su nametnuli Crnogorci. Turska vojska već se našla u obruču formiranom dan ranije. Napad na Husein-pašinu vojsku započeo je sa svih strana. Okolnosti su nametnule blisku borbu – susret prsa u prsa. U dramatičnom  obračunu, nož i sablja odlučivali su o ishodu bitke. Jedini izlaz za Husein-pašinu vojsku bilo je povlačenje. Bitka koja je završena porazom Portine vojske, nezabilježenim na Balkanu od 1796. i kraha na Krusima, koštala je  glave, prema mnogim procjenama, 7.000 učesnika sukoba na turskoj strani. Bitku na Grahovcu preživio je mali broj turskih vojnika i oficira i njihov komandant Husein-paša.

1875 – U Danilovgradu je otvorena prva zemljodjelska škola u Crnoj Gori. Osnovao je i njome upravljao doktor Đorđije Radić, prvi doktor poljoprivrednih nauka koji je na poziv knjaza Nikole došao iz Srbije u Crnu Goru.

1882 – U predgrađu Pariza rođen je francuski slikar i skulptor Žorž Brak, koji je s Pablom Pikasom 1905. osnovao kubistički pokret. Bio je slikar francuskog stila, koji je sa strašću slikao red. U tom smislu, boju je koristio kao sredstvo da bi izrazio „strast reda“, toliko svojstvenog francuskom umjetničkom duhu. „U osnovi slike nije boja, nego odnosi“ – napisao je pred smrt. U traženju rješenja između objektivnog i neobjektivnog, slikao je mrtve prirode, pejzaže i aktove, i u tom traganju prošao kroz mnoge faze, razvijajući slikarstvo pune originalnosti. Stvorio je veliki broj izuzetno značajnih djela – slika, grafika, skulptura. Bio je prvi živi slikar čija su djela izlagana u Luvru, što je samo potvrdilo  njegovu posebnost i značaj u evropskom sllikarstvu 20. vijeka.

1899– Četiri mjeseca nakon prestanka izlaženja nedjeljnika “Nevesinje”, u Nikšiću je počeo da izlazi “Onogošt”, list za politiku i književnost,  čiji je izdavač bilo Akcionarsko društvo nikšićke štamparije. Urednik “Onogošta” bio je Stevo Vrčević.

1930 – Umro je norveški  polarni istraživač, profesor okeanografije u Oslu i diplomata Fritjof Nansen, dobitnik Nobelove nagrade za mir 1922. Vršio je istraživanja na Grenlandu u i Sjevernom ledenom okeanu na brodu „Fram“ od 1893. do 1896. Poslije Prvog svjetskog rata bavio se pitanjem zaštite ratnih zarobljenika i nacionalnih manjina. Kao visoki komesar Društva naroda rukovodio je repatrijacijom ratnih zarobljenika. Nansenov pasoš, potvrda identiteta i putna isprava, počela se davati poslije Prvog svjetskog rata, prvo ruskim izbjeglicama a kasnije i drugim emigrantima, čime je bio utvrđivan pravni položaj do eventualnog sticanja državljanstva neke zemlje. I danas je u upotrebi za raseljena lica.

2007 – U Podgorici je osnovan Kulturni centar Bošnjaka-Muslimana. Za predsjednika Upravnog odbora Centra izabran je prof. dr Šerbo Rastoder.

2012 – Nakon tri decenije istrajnog rada i isčekivanja, rukometašice podgoričke „Budućnosti“postale su prvakinje Evrope. One su u revanšu finalnog meča Lige šampiona u Podgorici savladale evropskog prvaka, mađarsku ekipu „Đera“ 27:25 i domogle se šampionskog pehara. Bojani Popović, kapitenu ekipe, pehar su uručili predsjednik Evropske rukometne federacije Tor Lijan i predsjednik Crnogorskog olimpijskog komiteta Dušan Simonović. Ženski rukometni klub „Budućnost“ prvi uspjeh postigao je osvajanjem kupa SFRJ 24. maja 1984. i otada važi za respektabilnu ekipu u evropskom rukometu. Veliki doprinos razvoju Kluba dali su Dujo Đurišić, Biljo Đuričković, Rade Đurđić, Budo Stanišić, Miško Ivanović, Brano Gvozdenović, Blagota Mitrić.

Na današnji dan dogodilo se i sljedeće:

1717 – U Beču je rođena austrijska carica, češka i mađarska kraljica Marija Terezija, nasljednica Karla VI od 1740, jedna od najznačajnijih ličnosti dinastije Habsburga.

1787 – Prvi brodovi s robijašima krenuli su iz Engleske prema Australiji koja je tada Engleskoj služila kao kažnjenička kolonija.

1990 – U Zagrebu  na stadionu u Maksimiru na fudbalskoj utakmici zagrebačkog “Dinama” i beogradske “Crvene Zvezde” dogodio se krvavi obračun navijača ta dva kluba.

1999  – Peru i Ekvador potpisali su dokument o razgraničenju, okončavši poslije šest decenija spor zbog kojeg su te zemlje tri puta ratovale.

2005 – Umro je Miroslav Šutej, poznati hrvatski slikar i grafičar i dugogodišnji profesor na Akademiji likovnih umjetnosti u Zagrebu.

2007– Najmanje milion ljudi protestovalo je u Izmiru, trećem po veličini gradu u Turskoj, protiv proislamske orijentacije vlade Tajipa Erdogana.

2009 – Branimir Glavaš, jedan od osnivača HDZ-a, osuđen u Hrvatskoj 8. maja na deset godina zatvora za ratne zločine nad srpskim civilima u Osijeku 1991, koji je nakon izricanja presude pobjegao u Bosnu i Hercegovinu, uhapšen je u Kupresu u Hercegovini. Sud Bosne i Hercegovine odredio mu je jednomjesečni pritvor.

KOTORART

Proslavljajući Dan Evrope, 9. maja, KotorArt Don Brankovi dani muzike su kroz projekat Europe, Stay Strong zaokružili svoje intenzivne dvomjesečne online aktivnosti koje su sprovodili putem društvenih mreža.

“U ovom periodu realizovano je nekoliko ciklusa emitovanja kvalitetnog umjetničkog sadržaja kroz direktno prenošenje koncerata iz različitih dvorana Evrope i svijeta, kao i posebno osmišljene cjeline kao što su KotorArtovci biraju, KotorArt projekcije pa do posljednjeg projekta Europe, Stay Strong”, navodi se u saopštenju.

Ovi programi su ponudili i muzičke preporuke osoblja angažovanog tokom Festivala kao i uživo projekcije dokumentarnih filmova, porudžbina KotorArta tokom proteklih godina, koji u fokusu imaju važne domaće istorijske i društvene teme.

“Projekat Europe, Stay Strong urađen je u saradnji sa austrijskom agencijom Metamedium, kroz koji je povezano gotovo pedest muzičara sa cijelog starog kontinenta, koji u slavu dana pobjede nad fašizmom u Drugom svjetskom ratu muzikom himne ujedninjene Evrope, Betovenove Ode radosti, ispisuju poruku važnosti jedinstva u ovim izazovnim vremenima za sve nas”, saopštili su organizatori.

Facebook stranica festivala KotorArt je u prethodna dva mjeseca premašila brojku od 10.000 pratilaca.

“Aktivnosti Facebook stranice KotorArt, kao i objave u istom periodu, dospjeli su do preko 600.000 ljudi, čime se potvrdila pozicija jedne od najaktivnijih i najviše praćenih društvenih mreža u oblasti kulture u Crnoj Gori”, navodi se u saopštenju.

U saradnji sa Ministarstvom kulture i Radio-televizijom Crne Gore, u okviru kampanje #živimokulturu emitovano je nekoliko koncerata snimljenih tokom prethodnih izdanja Festivala, na Drugom kanalu Javnog servisa.

“Među njima su bili koncerti pijaniste Nikolaja Luganskog,  violiniste Stefana Milenkovića i Crnogorskog simfonijskog orkestra, čeliste Young-Chung Cho sa Bohemijskim simfonijskim orkestrom, te koncerti Festivalskog orkestra KotorArta.

“U narednom periodu KotorArt će na svojim društvenim mrežama i dalje emitovati pojedine koncerte iz prethodnih godina, a uskoro će objaviti i redukovani program za predstojeće izdanje”, poručili sui z KotorArta.

Izbor i priprema: Č. Đurđić

Na današnji dan 1671. u manastiru Ostrog umro je Vasilije Jovanović – Sveti Vasilije Ostroški. Rođen je u Popovom Polju u Hercegovini 1610.  Zamonašio se u manastiru Tvrdoš. Prema predanju u Crnu Goru je došao kao jeromonah i nakon kratkog boravka vratio se u Hercegovinu, a potom otputovao u Rusiju. Iz Rusije je donio bogate darove u knjigama, crkvenim potrepštinama i novac koji je dijelio sirotinji. Pred turskim nasiljem ponovo je napustio Hercegovinu i godinu dana proveo u Hilandaru. Došao je u Onogošt 1651, ali je i taj grad morao da napusti i potraži utočište u ostroškoj pećini-isposnici, u kojoj je ostao do kraja života. Ćivot Svetog Vasilija Ostroškog u Gornjem manastiru, mjesto je hodočašća vjernika iz mnogih  domaćih i inostranih krajeva.

1842 – Rođen je francuski  kompozitor Žil Masne, dugogodišnji profesor kompozicije na Konzervatorijumu u Parizu. Prvi učitelj muzike bila mu je majka, koja je dajući časove klavira pomagala izdržavanju porodice.  Komponovao je opere u kojima je dočaravao osjećajne heroine i lirsko-patetične muške tenorske likove. U svom vremenu bio je veoma popularan, dok su danas na repertoarima još samo njegova remek djela: “Manon”, “Verter” i “Don Kihot”. „Njegove kolege, pisao je Debisi, teško su mogle da mu oproste sposobnost da se dopada, koja je, u stvari, određen dar“. Komponovao je preko 20 opera, uglavnom lirske tematike,  kao i balete, oratorijume, orkestarsku muziku, kantate, solo pjesme.

1861 – Umro je istaknuti crnogorski junak i četovođa Kenjo Janković. Rođen je u Ceklinu 1797. Posebnu  ratničku vještinu iskazao je 1835. kada su Crnogorci prema Njegoševom planu zauzeli  utvrđeni Žabljak na Skadarskom jezeru. Njegoš je isticao Jankovića kao primjer junaštva i ubrajao ga među Crnogorce, najzaslužnije za stečeni, kako je govorio, “zrak slobode crnogorske”.

1871 – Crnogorski Senat naredio je svim vlasnicima čiji su se posjedi prostirali izvan teritorije Crne Gore i nalazili na zemljištu koje je bilo  pod vlašću  Austrije, da plate porez austrijskim vlastima u Kotoru, kako u suprotnom ne bi došli u situaciju da njihova imanja za kratko vrijeme budu prodata.

1884 – Umro je češki kompozitor, dirigent i pijanista Bedžih Smetana, osnivač češke opere i moderne muzike. Kao začetnik nacionalnog muzičkog stila u svojoj zemlji, inspiraciju je crpio iz češkog folklora, što je u doba nacionalne ugnjetenosti Čeha imalo veliki značaj, ne samo u umjetničkom smislu. U Pragu je vodio sopstvenu muzičku školu sve do 1856. kada odlazi u Švedsku, gdje je kao dirigent boravio pet godina. Iz Švedske se ponovo vraća u Prag i radi kao dirigent, pijanist, muzički pisac i kompozitor sve do 1874. kada je ogluvio i morao da se potpuno povuče iz muzičkog života. Poznata djela: opere “Prodana nevjesta”,  „Dalibor“, „Libuša“ i „Poljubac“, potom ciklus simfonijskih poema „Moja domovina“; gudački kvarter „Iz mog života“, klavirske i kamerne kompozicije.

1957 – Umro je Erih fon Štrohajm, američki filmski reditelj i glumac, porijeklom iz Austrije. Protagonist snažnog naturalističko-senzualnog stila u kinematografiji,  jedan je od najvećih  reditelja nijemog filma. Kao umjetnik koji nije dopuštao kompromis, bilo mu je onemogućeno da svoje zamisli ostvari na platnu, pa je gotovo cio svoj život proveo kao glumac, u tuđim, često lošim filmovima. Umro je u Francuskoj i na samrti odlikovan Legijom časti. Poznati filmovi: “Pohlepa”, “Svadbeni marš” , “Kraljica Keli”, a glumio je u filmovima „Velika iluzija“, „Nestali iz Sent-Ažila“, „Bulevar sumraka“.

1992 – Skupština srpskog naroda u Bosni i Hercegovini na zasjedanju u Banja Luci donijela je odluku o formiranju vojske Republike Srpske i  osnivanju novinske agencije SRNA. Istoga dana, nemoćni da spriječe širenje sukoba u Bosni, posmatrači EU napustili su Sarajevo.  

2007 – U Vladinom domu na Cetinju, uz tradicionalni ritual i u prisustvu više od 300 zvanica, osnovana je Velika masonska loža Crne Gore. Ceremoniju je predvodio Veliki majstor Ujedinjenih velikih loža Njemačke Klaus Kot. Veliku ložu Crne Gore, čiji je Veliki majstor Novak Jauković, sačinjavaju četiri regularne masonske lože: „Montenegro“ u Podgorici, “Zora“ u Kotoru,“Luča mikrokozma“ na Cetinju i „Garibaldi“ u Nikšiću.

2008 – U najrazornijem zemljotresu ( 7,9 stepeni Rihterove skale) koji je u posljednje tri decenije pogodio Kinu, u zapadnoj provinciji Sečuan poginulo je više od 100.000 ljudi, 4,8 miliona ljudi ostalo je bez domova, dok je materijalna šteta procijenjena na više od 28 milijardi dolara.

2008 – U 83. godini umro je američki pionir pop-arta Robert Raušenberg. Bio je poznat po upotrebi neobičnih i svakodnevnih predmeta u svojim radovima, zbog čega je stekao ugled pionira pop-arta. Bavio se slikarstvom, vajarstvom i plesnom koreografijom. Raušenbergov najpoznatiji rad je krevet, nastao tako što se umjetnik probudio raspoložen za slikanje, ali bez novca za platno, pa je na čaršavu slikao bojom, pastom za zube i lakom za nokte. Bio je 1964. prvi Amerikanac koji je dobio Gran pri Venecijanskog bijenala. Proslavio se 1950-ih po svojim spojevima, neobičnim kombinacijama, trodimenzionalnih predmeta i boje, odnosno umjetnosti i predmeta iz savremenog života.

2012 – Na Evropskom prvenstvu u karateu na Tenerifima, crnogorska seniorka Marina Raković osvojila je bronzanu medalju pobijedivši Njemicu Martu Veis. Rakovićeva je osvojila prvu karate medalju za Crnu Goru na evropskim i svjetskim prvenstvima u seniorskoj konkurenciji od sticanja nezavisnosti države.

Na današnji dan dogodilo se i sljedeće:

1820 – Rođena je engleska bolničarka Florens Najtingejl , koja je otvorila prvu školu za bolničarke. U Krimskom ratu (1853-56) organizovala je prvu ekipu za njegu ranjenika.

1937 – Engleski kralj Džordž VI krunisan je u Vestminsterskoj opatiji u Londonu. Ceremoniju je prenosila TV BBC – prvi put uživo.

1943 – Predajom njemačkog generala fon Arnima u Tunisu završene su borbe u sjevernoj Africi u Drugom svjetskom ratu.

1949 – Zvanično je okončana sovjetska desetomjesečna blokada Berlina tokom koje je grad  snabdijevan iz Savezne Republike Njemačke vazdušnih mostom.

1965 –  Zapadna Njemačka uspostavila je diplomatske odnose s Izraelom, a arapske zemlje su prekinule odnose s vladom u Bonu.

1997 – Predsjednik Rusije Boris Jeljcin i čečenski vođa Aslan Mashadov potpisali su sporazum o obustavi neprijateljstava.

2003 – Iranski predsjednik Mohamad Katami doputovao je u Liban, kao prvi iranski lider koji je posjetio tu zemlju nakon islamske revolucije 1979.

2005 – Ubjedljivom većinom glasova donji dom njemačkog parlamenta, Bundestaga, usvojio je Ustav Evropske Unije.

2010 – Nakon 43 dana bjekstva, u Australiji je uhapšen Dragan Vasiljković, poznatiji kao Kapetan Dragan, osumnjičen za ratne zločine u Hrvatskoj, počinjene 1992. i 1993.

2010 – Novi britanski premijer, prve koalicione vlade u toj zemlji od 1945, Dejvid Kameron najavio je novu eru u britanskoj politici.

2011 – Mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije kazao je u emisiji „Načisto“ Televizije Vijesti da će tražiti da se Mitropolija crnogorsko-primorska izbriše iz Registra crkava i vjerskih zajednica srpskog Ministarstva vjera. Amfilohije je negirao da je znao za registraciju Miropolije 2006. u Beogradu, te da za to nema saglasnosti Sinoda Srpske pravoslavne crkve. Ako je to uradio bivši ministar vjera Srbije onda je to protivzakonito, rekao je Amfilohije.

ODABRANI

Kanski Filmski Festival će početkom juna odabrati nekoliko filmova i zatim ih predstaviti na drugim filmskim festivalima, potvrđeno je za Variety.

Prema prvim informacijama, organizatori nisu zagrijani za opciju organizacije festivala na jesen.

Umjesto da festival održe na internetu, sarađivaće s festivalima koji se održavaju na jesen i preko njih će prikazati nekoliko odabranih filmskih naslova. Direktor Tjeri Fremo je izjavio kako će tek krajem godine započeti proces odabira filmova za 2021. godinu te će se tokom tog odabira u obzir uzeti i filmovi čije su premijere odgođene zbog pandemije koronavirusa.

Kanski festival će prikazivati svoje filmove na festivalima u Torontu,San Sebastjanu, Njujorku, Lionu, Veneciji i još nekoliko gradova.