TELEKOM 1. CFL – 15. KOLO

Izadete iz voza i popnete se na nadvoznjak sa tramvajskim sinama. Desno se vide dva tornja Crkve Srca Isusova, koja je ocito imala uzor u Limburskoj katedrali. Ugodan prizor.

Sada bi neki istoricar umjetnosti progundao da istoricizam i nije neki posebno originalan stil. Ali mene odavno nije briga, pamtim ono sto me oslovi. A ova crkva mi je svojom vedrinom dosapnula: ,,Dobro dosao u Frajburg”. Lijevo, odmah kod stanice vidi se Koncertna dvorana, moderna gradevina koja vec nagovjestava ono sto sam vidio u istorijskim jezgrima manjih njemackih gradova – staro i novo, smjelo i tradicionalno u skladnom suprotstavljanju. Inace, na zeljeznickoj stanici osoblje govori najprije francuski.

Granica je blizu, iza nje je Alzas sa Kolmarom i Strazburom. Istorijske knjige kazu da je ovdje poneku deceniju vladala francuska kruna. A u Frajburgu su sve do zavrsetka Hladnog rata bile stacionirane francuske trupe. Silazim prema gradu prateci tramvajske sine. Frajburg ili kako se na lokalnom dijalektu kaze Friburg je lijepa varos, ponegdje sa slicnim arhitektonskim rukopisom kao ostali habzburski gradovi u Evropi, od Krakova do Novog Sada.

Katedrala na koju su gradani s pravom ponosni, i ulice u koncentricnim krugovima oko nje.

Grad na brzoj vodi

Tragisama – veoma brza – tako su Kelti nazvali rijeku koja tece kroz Frajburg. Naravno, i u danasnjem zivom njemackom jeziku cuje se upokojeni keltski – rijeka se zove Drajzam. Od nje je odvojen ,,zanatski kanal”, koji sa spletom manjih kanala premrezuje grad. Na njemu su i imena restorana – kao ,,Kod kovaca srpova” sacuvala nekadasnju namjenu gradevine u koju su se smjestili. U jednom takvom restoranu, bolje receno pivnici, na galeriji, pronalazim to sto Frajburgu daje karakter raskosnog juga – vrhunsko lokalno pivo i hranu koja s pravom juznonjemacku gastronomiju svrstava u evropski vrh.

,,Fajerling” je prezime gazde koji je 1877. na ,,ostrvu” kupio zgradu koja je sa jedne strane oivicena ,,Zanatskim kanalom”, a sa druge strane njegovom ,,pritokom” koju zovu potocic. Tako je nastala pivnica. Ona je osamdesetih godina proslog vijeka na kratko obustavila rad, da bi 1989. jedna dama iz kuce Fajerling ponovo pokrenula posao. Samo 10 godina kasnije pivnica se prikljucuje trendu – pivo se od tada pravi iskljucivo od bioloski kontrolisanih sastojaka. I takvo pivo – Inselhopf – kao jedno od skoro 8000 sorti njemackih piva – uljepsa mi dan.

A zadovoljan sam bio i volujskim pecenjem u bijelom umaku. Frajburg je najtopliji grad Njemacke. Mada svarcvaldsko gorje prakticno zadire u grad, upravo topao vjetar sa planine Frajburgu donosi najtoplije ljetnje noci u zemlji – dvadesetak stepeni je sasvim dovoljno za tropski dozivljaj Njemacke. E, za takvih veceri je dobro iza tornja koji se zove ,,Svapska kapija” pronaci lift u stijeni i za nekoliko sekundi se naci iznad grada, na brdu Slosberg – ,,Zamkovom brijegu”.

,,Grejgeneg-slosle” je restoran sa pivskom bastom dostojnom Velikog vojvodstva Badena. Interesantno je da njemacki juzni dijalekti kao i u Srbiji obozavaju deminutiv od milja – zena nije zenica vec zence. Tako i alemanski dijalekt za zamak kaze ,,slosle”, pa da upotrebimo analogiju – dvorac od milja nije ,,dvorcic” vec ,,dvorce”.

Pitka istorija

Pivska basta se zove se ,,Vrt kestenova”.Uz pivce covjek moze opusteno da procita ponesto o uzbudljivoj istoriji grada, i da je odozgo, preko ruba knjige, posmatra panoramski okamenjenu. Da ne zaboravim – Baden je jedan od najpoznatijih vinogradarskih krajeva Njemacke, bijela vina spadaju u evropski vrh.

Cijelo podrucje na lijevoj obali gornjeg i srednjeg toka Rajne je blagosloveno i rimskim nasljedem – vinom – i njemackim nacionalnim napitkom – pivom. Tu hedonisticku zonu uz njemacku zapadnu granicu od Ahena, preko Trira do Frajburga trebalo bi da posjeti svaki putnik koji zeli da upozna Njemacku mimo stereotipa koje je nametnuo Minhen. U istoriji su rudnici srebra u Svarcvaldu davali gradu finansijsku moc, zanatsko naselje ispod tvrdave je brzo raslo.

Godine 1327. bogati gradani su od frajburskog grofa otkupili pravo da sami proizvode kovanice. Tako je nastala kovanica na kojoj je prikazan – gavran. Inace, gradski svetac je Sveti Dorde, a njegova zastava – crveni krst na bijeloj pozadini – potpuno je ista kao nacionalna zastava Engleske koja ima istog sveca kao zastitnika. Frajburg 1368. dolazi u posjed Habzburga koji ce u narednih pet vjekova sudbinski uticati na grad. Habzburski vladari su kao kipovi ovjekovjeceni na gradskoj vijecnici. U vrijeme vjerskih ratova jezgro grada je ostalo katolicko, a okolna sela su bila uglavnom protestantska.

Nakon polumilenijumske habzburske vladavine Napoleon je pretumbao odnose moci na jugu njemackog kulturnog prostora. Tako se desilo i nasilno pripajanje grada Velikom vojvodstvu Baden 1806. Mnogi su zalili za Habzburzima ali upravo to Vojvodstvo je postalo tvrdava liberalnog duha i napretka u odnosu na sve ostale nemacke zemlje.

Veliko vojvodstvo Baden je do ujedinjenja Njemacke pod Pruskom 1871. ostalo jedina ustavna monarhija u Njemaca. Revolucionarnost grada u novijoj istoriji je vise puta dokazana.

,,Da deset zivota imam…”

Godine 1848. proglasena je Badenska republika, podstaknuta revolucionarnim vrenjem u Parizu. Republika je skoro dogurala do novog ustava, ali su okolne kontrarevolucionarne sile, prije svih Pruska, na molbu nadvojvode umarsirale u Baden, skrsile oruzani otpor, pohapsile radikalne demokrate, i neke od njih osudili na smrt. Tako je u Frajburgu strijeljan student i zakleti republikanac Fridrih Nef. Uhapsili su ga pri pokusaju da prede u Francusku i skupi dobrovoljce za odbranu republike. Njegovo ime je bilo na potjernici. Ali i na jednom koferu kojeg je na granici uocio revnosni carinik.

Noc uoci pogubljenja on pise pismo majci: ,,Jos samo jedno, dragocjena i mnogo voljena majko: budite cvrsti i stameni kad primite nesrecnu vijest. Sto se mene tice, sjutra cu mirno otici u smrt, kao sto sam nekada isao u nasu bastu (…) Da imam deset zivota, sve bih ih dao za ovu moju stvar”. Nef je strijeljan dan poslije pogubljenja jednog od voda badenske revolucije Maksimilijana Dotea, na istom mjestu, na jednom frajburskom groblju. I mada je to bilo zabranjeno, grobove strijeljanih su frajburske djevojke mjesecima kitile cvijecem, a komemoracije su se odrzavale svuda po Njemackoj. Ne treba onda da cudi sto je u Frajburgu revolucionarna 1968. ostavila dublji trag nego na drugim mjestima – u gradskoj skupstini vecinu cine Zeleni. To je prvi veci njemacki grad u kojem je izabran zeleni gradonacelnik.

Pored radija javnog servisa i jednog privatnog radija, postoji studentski radio ,,Tromeda” gdje se njeguje sezdesetosmaska tradicija – to je najstariji slobodni radio u Njemackoj koji su osnovali aktivisti antinuklearnog pokreta. Kod crvenog medveda Prosli put sam u Frajburgu jedno vece proveo sa damom koja je svima poznata kao Birgit Kraft. To je ona zenska figura u narodnoj nosnji sa etikete piva iz Badenske drzavne pivnice Rothaus.

U lokalnom dijalektu se njemacka fraza ,,Bier gibt Kraft” (pivo daje snagu) izgovara kao Bir-git-kraft. Od toga su alemanske saljivdzije napravile ime – Birgit Kraft. Inace, Rothaus je ime prve plemicke porodice koja je pocetkom XIV vijeka otpocela da pravi pivo. Najprije je pivnica bila plemicka, pa manastirska, pa vojvodska, a kada je Francuska revolucija u Badenu razvlastila plemstvo i svestenstvo, drzava Baden je postala vlasnik pivnice, koja se nalazi u Svarcvaldu na 1000 metara nadmorske visine i ima svojih sedam izvora. Kada je rijec o pivu ocito i drzava moze da bude uspjesan preduzetnik. Jer je drzavno pivo Rothaus jedno od omiljenih napitaka u pokrajini Baden-Virtenberg.

Sjecam se da mi je tada u Frajburgu vlasnik najstarijeg hotela u Njemackoj – Kod crvenog medveda – koji je jos od 1387. neprekidno bio konaciste sa krcmom, objasnio da su u Frajburgu u srednjem vijeku samo bogate kuce farbane u crveno. A kao farbu su koristili – volovsku krv. Njemacki izraz ,,stinkrajh” bi u bukvalnom prevodu znacio ,,smrdljivo bogat”, ali se upotrebljava u smislu ,,basnoslovno bogat”. Ne zato sto su siromasni proklinjali bogatstvo vec zato sto su fasade bogatih ljudi u davna vremena zaista danima zaudarale na volovsku krv.

Ponekad je zaudarala i paljevina, kao januara 1349. kada su gradske vlasti, navodno zbog opsanosti od kuge, koja se u gradu jos nije ni pojavila, pohapsile sve Jevreje i – spalile ih. Samo su postedjeli trudnice i djecu – koju su pokrstili. Skoro 600 godina kasnije nacisti su spalili sinagogu.

Istina ce vas osloboditi

Frajburski univerzitet je osnovao Albreht V Habzburski – pa se s pravom zove Univerzitet ,,Albreht Ludvig”. Jedni su nemirnog Habzburga koji je bio ljuti rival svog brata i njemackog cara Fridriha III zvali ,,darezljivac” a drugi ,,rasipnik”. Kako god, od septembra 1457. postoji jedan od najstarijih njemackih univerziteta.

Erazmo Roterdamski je prvo od slavnih imena koja su povezana sa frajburskim univerzitetskim pogonom.

U proslom vijeku je ova visokoskolska ustanova dozivjela procvat. Desetak nobelovavaca u oblastima od hemije do ekonomije krase dugu listu svjetski poznatih umova koji su bili povezani sa frajburskim Univerzitetom. I u oblasti filozofije Frajburg je na svjetskoj mapi visestruko podebljan. Edmund Huserl, koji je svojom fenomenologijom proizveo i Martina Hajdegera i egzistencijaliste, bio je profesor u Frajburgu poslije Prvog svjetskog rata. Martin Hajdeger, jedan od najuticajnijih mislilaca XX vijeka je najprije stekao svjetsku slavu svojom knjigom ,,Bitak i vrijeme” da bi 1933. pristupio nacistima i bio njihov rektor Frajburskog univerziteta. Nije izvjesno da je Martina Hajdegera istina o prirodi rezima kojem je sluzio poslije rata oslobodila – mada je moto univerziteta na cijem je celu bio glasio ,,Istina ce vas osloboditi”.

Pjesnik ,,Fuge smrti” Paul Celan trazio je u susretu sa Hajdegerom rijec. Onu koju filozof nije izrekao do kraja zivota. Jevrejski pjesnik njemackog jezika i bivsi nacista se susrecu – prije toga Hajdeger cita Celana i Celan cita Hajdegera. Iznad Frajburga, u brdskom mjestu koje u svom nazivu ima i smrt, Hajdeger je u svojoj brvnari razgovarao sa Celanom. Pjesnik je napisao u knjigu utisaka: ,,U knjigu iz brvnare, sa pogledom na zvijezdu iznad bunara, sa nadom u nadolazecu rijec u srcu” 25.7. 1967. Paul Celan. Ta rijec nikada nece prevaliti Hajdegerove usne. Ne znam sta je pjesnik ocekivao, kajanje, zal zbog ucesca u masini koja je pobila milione Celanovih sunarodnika? Mislilac tu rijec nije imao za pjesnika ni kada mu je kasnije Celan iz Pariza posalo pjesmu ,,Todtnauberg”, nazvanu po mjestu susreta. Uljudno se zahvalio. I to je to. Pjesnik se ubio skokom u Senu 20. aprila 1970. Hajdeger je umro sest godina kasnije u Frajburgu.

Hajdegerov ucenik jevrejskog porijekla Herbert Markuze, koji je u Frajburg dosao zbog Hajdegera prije profesorovog stavljanja u sluzbu Rajhu i Fireru, postace docnije kao emigrantski filozof ikona sezdesetosmaskog pokreta u Sjedinjenim Americkim Drzavama.

Jedan od najznacajnijih sociologa Njemacke, Niklas Luman, takode je frajburski student. Frajburski univerzitet je prema vise svjetskih rang lista medu prvih sto u svijetu i medu prvih deset u Njemackoj. Ali nije jedina visokoskolska ustanova u gradu, ima ih jos nekoliko. Ukupno tridesetak hiljada studenata podmladuju grad od 250 000 stanovnika i to se vidi na svakom koraku. Kafanice, kafici, klubovi, bicikli.

Paranormalni Frajburg

Ovaj badenski grad u kojem se jos uvijek cuje alemaski dijalekt jedino je mjesto u Njemackoj na kojem se ozbiljno proucavaju parapsiholoski fenomeni. ,,Institut za granicna podrucja psihologije i psihohigijene” je u stvari privatna ustanova koja se finansira donacijama.

Osnivac Hans Bender bio je profesor psihologije, koji je tvrdio da paranormalni fenomeni imaju istu formu u najrazlicitijim epohama i kulturama i zakljucio, za razliku od okultnih tumacenja, da te fenomene ne izazivaju duhovi vec velika psihicka napetost osoba koje ih dozivljavaju u interakciji sa nepoznatim osobinama fizicke stvarnosti.

Sve do smrti 1991. Bender je izazivao kontroverze u njemackoj javnosti, druzio se sa astrolozima i okultistima, ali njegov institut radi sve do danas na istrazivanju ekstrasenzorne percepcije, telekineze i drugih fenomena od kojih Holivud rado pravi zanrovske filmove. Cak je jedan njegov ucenik osnovao Parapsiholosko savjetovaliste, koje sada u Frajburgu djeluje nezavisno od instituta.

Dakle, ako neko ima vizije, ne mora odmah doktoru, kao sto je jednom savjetovao svojim vizionarskim kolegama politicarima Helmut Smit. Moze da nazove telefonom jedan broj u Frajburgu – ljudi tamo znaju sve o neobicnim ljudskim iskustvima, od nestasnih tavanskih duhova preko psihicke zavisnosti i sekti do alternativnih metoda lijecenja.

Mislim da bi se svakom uz nesto dobrog badenskog piva ili vina, ako treba i poneke vocne rakije, sred tropske ljetnje noci, mozda bas 31. jula, mogao ukazati Johan Ludvig Maksimilijan Dortu, u trenutku dok nadjacava dobosare, koji pokusavaju da zagluse njegove posljednje rijeci pred streljackim strojem:

,,Umirem za slobodu, braco, gadajte dobro!” Ja bih mu nazdravio i onako vise za sebe rekao: ,,Lepa ti je sada ova sloboda u Frajburgu, druze!”

• Dragoslav Dedovic