O BUDUĆNOSTI MONARHIJA

Povodom porodične pobune britanskog princa Harija i njegove supruge Megan, koji žele osamostaljene od trona, grčki sajt in.gr piše o ulozi monarhije u savremenom svijetu.

Paradoks Evrope, kolijevke demokratije, je taj što ima značajan broj monarhija: od 44 države širom svijeta na čijem čelu je monarh, 12 je u Evropi. Zapravo, udio monarhija u Evropi je još upečatljiviji, jer od svih država svijeta koje se smatraju monarhijama, 15 su članice Britanskog komonvelta – priznale su kraljicu Elizabetu Drugu kao svog vrhovnog vladara.

Unutar granica Evropske unije, monarhije su, pored Velike Britanije koja se priprema za izlazak iz EU, i Kraljevina Belgija, Veliko vojvodstvo Luksemburga, Kraljevina Holandija, Kraljevina Španija i Kraljevina Švedska.

U Evropi su, ali van EU, i Kraljevina Norveška i niz mikro-država koje su monarhije: kneževine Andora, Monako i Lihtenštajn i Vatikan, pod posebnim režimom.

Opstanak monarhija uglavnom je posljedica različitih političkih puteva zemalja Evrope u 19. i 20. vijeku, ekonomskih i političkih razloga kakav je bio kolonijalizam, kada su se monarhije pretvarale u carstva, a lik monarha-cara se koristio kao element osvajanja i učvršćivanja vlasti.

U 19. vijeku opredjeljenje za očuvanje institucije monarha je shvatano i kao element postizanja nacionalnog jedinstva: 1861. kralja Italije Vitorija Emanuela Drugog i proglašenje Pruskog kralja carem Njemačke radi njemačkog ujedinjenja 1871. Tako je i novoosnovana grčka država 1832. dobila monarha, u početku bavarskog princa Ota, a kasnije danskog kralja Gliksburga. 

U 20. vijeku dva svjetska rata označila su kraj Ruskog carstva, Njemačkog carstva i Austrougarske, kao i Britanske imperije.

To je, zajedno s pritiskom demokratskih pokreta, dovelo do prilagođavanja monarhija u Evropi gotovo dekorativnoj ulozi: oduzeta su im sva politička ovlašćenja i njihova prisustvo je ograničeno na simbolično i obredno.

Istovremeno, pojavili su se snažni antimonarhistički pokreti, posebno u zemljama gdje je monarhija preuzimala aktivniju političku ulogu i gdje je “Palata” bila centar moći, kao što je Grčka, gdje je ukidanje monarhije izglasano tek na referendumu 1974. godine. Isto je, poslije Drugog svjetskog rata, bilo u Italiji gdje je izgrađen novi demokratski poredak.

Takođe, “narodne demokratije” su poslije Drugog svjetskog rata označile kraj monarhija Rumunije, Jugoslavije, Bugarske, Mađarske i Albanije.

Savremene evropske monarhije uglavnom nemaju političku ulogu i uglavnom zaokupljaju samo one koji se zanimaju za ceremonije na kojima su u centru pažnje “krunisane glave”, a one su i tema skandal-časopisa i štampe specijalizovane za izvještavanje samo o životu monarha.

Pristalice monarhija uglavnom tvrde da su one u savremenom demokratskom poretku ujedinjujuća tačka ustavnog uređenja i jedan od simbola države i nacije, poput zastave ili državne sportske reprezentacije.

Većina vladarskih porodica uglavnom se prilagodila takvoj ulozi, uz sve vidljivije prisustvo u javnosti i nastojanje da njihovi članovi igraju ulogu zaštitnika široko prihvaćenih ciljeva, mahom od dobročinstva do ekologije.

U isto vrijeme, vladarske porodice su okrenute medijima: štampa, film, radio i televizija uveliko su pomogli monarsima da igraju novu “simboličku” ulogu, svakodnevno ih dovodeći u centar pažnje javnosti kao “domaće likove”. 

Ali, tako su “vladajuće porodice” postale i ranjiv plijen “lovaca na skandale”, što se u nekim slučajevima, kao u slučaju princeze Dajane, pokazalo i kao nepodnošljivo i kao pogubno. Iako bi se moglo tvrditi da se “lov na skandale” pokazao štetnim za instituciju monarha, on i koristi njihovoj simboličkoj ulozi: istovremeno jesu i nijesu “obični smrtnici” – kao i zvijezde filma i muzike.

Od sve većeg prisustva u javnosti ima i opasnosti za modernu monarhiju zbog “lošeg publiciteta” kada dođe do “nevaljalstava” obično nasljednika trona, kao što je dolazak princa Harija na zabavu u kostimu – nacističkoj uniformi, ali krupniji problemi s publicitetom krunisanih glava uglavnom potiču iz njihovih nedopuštenih odnosa s ekonomskim faktorima i zbog političkih intervencija.

Vojvoda od Jorka princ Endrju – sin kraljice Elizabete, novembra prošle godine je na neodređeno vrijeme obustavio svoje javne dužnosti zbog buke o svom prijateljstvu s berzanskim posrednikom osudjenim za seksualno zlostavljanje, Džefrijem Epstajnom, kao i zbog objelodanjivanja prinčevih poslova s Vladom Kazahstana i s raznim privrednim moćnicima.

I abdikacija Huana Karlosa Prvog sa španskog prijestola 2014. godine u korist njegovog sina Felipea Šestog, bila je posljedica finansijskih skandala kraljevske porodice.

Felipe je dospio u središte velike javne polemike jer se tokom nemira poslije referenduma o nezavisnosti Katalonije 2017. godine, u svom apelu za jedinstvo španske države odlučio za posebno oštru liniju protiv separatista. Nije slučajno što je španska monarhija u svojoj zemlji popularna manje nego druge.

Kraljica Elizabeta je prihvatila da bude u središtu polemike zbog odluke premijera Borisa Džonsona da krajem prošle godine suspenduje Predstavnički dom britanskog Parlamenta, odlučivši na kraju da odobri taj njegov zahtjev, da ne bi ipak izazvala ustavnu krizu.

Više nego ikada ranije, evropske monarhije, iako imaju relativno veliku popularnost, moraju da polažu račune ne samo o svojim političkim stavovima, već i o upravljanju svojim finansijama. Na primjer, teško je opravdati da se na trošak poreskih obveznika finansiraju skupa lovačka putovanja Huana Karlosa.

Zato nije slučajno smanjenje izdvajanja za apanažu kraljeva. Nedavno se princ Loren, brat belgijskog kralja Filipa, sukobio s belgijskom vladom koja mu je smanjila kraljevsku “platu” za 15 odsto, što je zvanično bila kazna jer je u Ambasadi Kine u Briselu bio na proslavi 90. godišnjice Narodno-oslobodilačke vojske.

Pravi uzrok je, međutim, 50 miliona eura koje princ Loren potražuje u vezi s jednim programom dogovorenim s Vladom Libije u Gadafijevo vrijeme, a potom zamrznutim u vrtlogu libijskog građanskog rata.

Drugde pritisak javnosti da se smanje državna davanja kraljevskim porodicama dovodi do odluka kao što je švedskog kralja Karla Prvog Gustava da njegovo pet unučadi ne obavlja službene dužnosti, da ne bi opterećivali švedske poreske obveznike. Slična najava objavljena je 2016. o kraljevskoj porodici Danske.

Biti nasljednik trona je teško na poseban način: stalna izloženost javnosti – samo članovi britanske kraljevske porodice imaju 3.800 javnih nastupa godišnje, uz to su na oku “lovaca na skandale”, kruta su ograničenja njihovih ličnih odluka, strogo im je propisana karijera, obično ograničena na oružane snage jer bi svaka poslovna karijera donijela stalne optužbe o sukobu interesa. 

To takođe objašnjava neke od “odlazaka” iz kraljevskih porodica. Posljednji primer je odluka vojvode i vojvotkinje od Saseksa – princ Harija i princeze Megan, da postanu “finansijski nezavisni” i odustanu od svojih kraljevskih dužnosti, ali tek pošto su dovršili obnovu svoje rezidencije “Frogmor” u Vindzoru za 2,4 miliona funti iz – državne apanaže.

Jasno je da se monarhija evropskog stila pokazala kao veoma otporna institucija i prilagodila se vremenima, međutim nije sigurno da se može održavati unedogled.

To se posebno odnosi na zemlje čije je jedinstvo barem djelimično dovedeno u pitanje: od Belgije đije se jedinstvo stalno poriše, preko kontroverznog ustavnog kompromisa iz Španije 1978. godine, do pitanja da li će “post-Bregzit” Velike Britanije odvesti Škotsku u nezavisnost.

Izvjesno će se bar neke od evropskih monarhija vjerovatno tek suočiti s velikim promjenama, zaljučuje grčki sajt in.gr.

ROHANI POTPISAO

Iranski predsjednik Hasan Rohani potpisao je amandman zakona kojim je i Pentagon stavljen na listu terorističkih organizacija, javila je agencija Tansim.

U pitanju je amandman zakona koji je usvojen u Iranu u aprilu prošle godine, a kojom su na listu terorističkih organizaciju uvršteni Centralna komanda SAD i američko Ministarstvo odbrane.

Sada na toj listi su i svi zaposleni u Pentagonu i sa njim povezane institucije, prenosi Tas s.

Iranski parlament je u utorak proglasio američku vojsku “terorističkom organizacijom”, kao odgovor na ubistvo iranskog generala Kasema Sulejmanija u Iraku.

Na istoj sednici, parlament je odobrio prošireni budžet za jednicu Kuds, specijalne jedinice Revolucionarne garde, na čijem je čelu bio Sulejmani.

PRVI PUT SE OGLASILA

Britanska kraljica Elizabeta Druga i kraljevska porodica postigli su dogovor o “prelaznom periodu” koji će omogućiti princu Hariju i njegovoj supruzi Megan da dio vremena provode u Kanadi i dio u Velikoj Britaniji, saopštila je večeras kraljica.

Elizabeta Druga (93) rekla je da “u potpunosti” podržava izbor Harija i Megan i zatražila da konačna odluka bude donijeta narednih dana. Dodala je da ima “još dosta posla” o rješavanju “složenih” pitanja.

Hari i Megan, vojvoda i vojvotkinja od Saseksa najavili su prošle nedjelje da žele da se povuku kao viši članovi kraljevske porodice i da budu i finansijski nezavisni, a da vrijeme provode između Velike Britanije i Sjeverne Amerike.

ERUPCIJA VULKANA NA FILIPINIMA

Usijana lava izlazi danas iz filipinskog vulkana Taala poslije iznenadnog izbijanja pepela i pare zbog čega su mještani bili primorani da bježe, zatvoren je glavni aerodrom u Manili, kao i kancelarije i škole.

Za sada nema izvještaja o nastradalima ili o većoj šteti od erupcije vulkana Taal južno od glavnog grada koja je počela juče.

Oblaci pepela proširili su se, međutim, oko 100 kilometara sjeverno od vulkana i stigli do glavnog grada Manile, što je dovelo do zatvaranja glavnog aerodroma u zemlji i otkazivanja više od 240 međunarodnih i domaćih letova.

Alternativni aerodrom Klark, sjeverno od Manile je otvoren, ali vlasti će i njega zatvoriti ako pepeo bude ugrožavao letove, saopštila je filipinska Civilna uprava za avijaciju.

Vladina agencija za vanredne situacije objavila je da je oko 8.000 mještana premješteno u najmanje 38 centara za evakuaciju u provinciji Batangas i obližnjoj provinciji Kavite, ali zvaničnici očekuju da će taj broj porasti pošto se sklanjaju još stotine hiljada ljudi.

Neki stanovnici nijesu mogli da napustu sela pokrivena pepelom, jer nije bilo prevoza i zbog loše vidljivosti. Neki su odbili da napuste svoje domove i farme, rekli su zvaničnici.

Gradonačelnik mjesta Balete koje se nalazi duž obale jezera Taal oko vulkana apelovao je da se pošalju pojačanja vojske i policije da spriječi rastrojene mještane da se vraćaju nazad u svoja sela da bi spasli svoje stvari i životinje, zato što vulkan može da eksplodira u svakom trenutku.

Vulkan Taal, na ostrvu u istoimenom jezeru, aktivirao se juče i počeo da izbacuje paru, pepeo i kamenčiće u visinu od 10 do 15 kilometara, javio je filipinski Institut za vulkanologiju i seizmologiju.

Vlasti su podigli nivo opasnosti oko Taala za tri stepena, na nivo četiri što znači neposredna opasnost od erupcije. Nivo pet je najviši, a označava da je opasna erupcija u toku i da bi mogla da pogodi širu zonu iz koje bi ljudi morali da se evakuišu, rekao je šef instituta Renato Solidum.

Glavni vulkanolog instituta Antonio Bornas rekao je da je lava izbijala rano danas iz vulkana dok se smirilo izbacivanje pepela i pare. Rekao je da je teško procijeniti kada će erupcija prestati i da kada se vulkan Taal na sličan način aktivirao 1970-ih to je trajalo oko četiri mjeseca.

Vulkan, inače, privlači brojne turiste zbog svog slikovitog položaja u sredini jezera.

Taal spada u najmanje vulkane na svijetu i jedan od oko dvadeset aktivnih na Filipinima koje se nalaze u okviru takozvanog pojasa vatre, seizmički aktivne oblasti podložne zemljotresima i vulkanskim erupcijama.

FON DER LAJEN

Predsjednica Evropske komisije Ursula fon der Lajen pozdravila je danas prekid vatre u Libiji, koji su inicirali Turska i Rusija, poručivši da Ujedinjene nacije (UN) moraju da predvode proces obnove te zemlje.

Ona je kazala da je prekid vatre prvi korak u pravom smjeru, ali je neophodan i proces konsolidacije radi obnove i jedinstva vlade.

“Dug put još treba preći. To mora da bude proces koji će predvoditi UN”, rekla je Fon der Lajen, prenio je Rojters.

Ona je, na konferenciji za novinare posle razgovora sa premijerom Luksemburga Ksavijerom Betelom, naglasila da je to od “presudne važnosti”.

Predstavnici zaraćenih snaga Libije sastaće se danas u Moskvi, gdje bi trebalo da potpišu primirje pod pokroviteljstvom ruskih i turskih zvaničnika, saopštilo je rusko ministarstvo spoljnih poslova.

Pregovori su uslijedili nakon primirja koje je u ponoć 12. januara stupilo na snagu kao dio inicijative ruskog predsjednika Vladimira Putina i njegovog turskog kolege Redžepa Taijipa Erdogana, i predstavlja prvi prekid u borbama u poslednjih nekoliko mjeseci.

Odmah su se, međutim, pojavili izvještaji o kršenjima sa obje strane, prenosi AP.

Razni “strani igrači” podržavaju dvije rivalske vlade Libije, a nedavno su pojačavali svoje učešće u sukobima nacije bogate naftom.

Istočnu vladu podržavaju Francuska, Rusija i ključne arapske zemlje, uključujući Egipat, Ujedinjene Arapske Emirate i Saudijsku Arabiju, dok Turska, Italija i Katar podržavaju vladu Tripolija.

Libija je utonula u nemire nakon građanskog rata 2011. godine kada je svrgnut i ubijen predsjednik Moamar Gadafi.

Šef Visokog državnog savjeta, Halid al-Mišri je objavio da se očekuje da će primirje između Libijske nacionalne armije i vlade Nacionalnog sporazuma sa sjedištem u Tripoliju biti potpisano u Moskvi.

“LAŽNA VIJEST”

Britanski prinčevi Hari i Vilijam demantovali su danas u zajedničkom saopštenju “lažnu vijest” u domaćim medijima da se njihovo odnos pogoršao.

U zajedničkom saopštenju braće opisuju se kao “zapaljiv” jezik tih izvještaja i kao “uvredljiv”, prenosi danas BBC.

“Za braću koja pridaju veliku pažnju pitanjima mentalnog zdravlja, upotreba tako zapaljivog govora je uvredljiva i potencijalno opasna”, navodi se u saopštenju dvojice sinova princa Čarlsa i princeze Dijane.

Kraljevska porodica upravo pokušava da riješi krizu izazvanu objavljivanjem želje princa Harija i njegove supruge Megan za većom nezavisnošću.

Vilijam i Hari trebalo bi da danas sa svojim ocem, princom Čarlsom i bakom kraljicom Elizabetom Drugom razgovaraju o budućnosti Harija i Megan. Megan, koja je otputovala u rodnu Kanadu, učestvovaće u tom razgovoru preko konferencijske veze.

List “Tajms”, pozivajući se na neimenovan izvor, objavio je da Hari i Megan smatraju da su udaljeni iz porodice zbog, po njihovim tvrdnjama tvrdog stava Harijevog starijeg brata princa Vilijama.

Hari i Megan, vojvoda i vojvotkinja od Saseksa najavili su prošle nedjelje u iznenadnoj objavi da žele da se povuku kao viši članovi kraljevske porodice i da budu i finansijski nezavisni, a da vrijeme provode između Velike Britanije i Sjeverne Amerike.

Današnji sastanak na kraljičinom imanju u Sandrigemu, gdje se okupio veliki broj novinara, trebalo bi da dovede do zaključaka o tome kako će se realizovati te njihove želje, odnosno šta će biti “sljedeći koraci” za definisanje novog odnosa para s kraljevskom porodicom. Kraljica želi da se rješenje nađe brzo.

AVGANISTAN I PAKISTAN

Obilni snijeg, kiše i bujične poplave koje su pogodile djelove Avganistana i Pakistana odnijele su najmanje 48 života, objavili su danas zvaničnici koji pokušavaju da raščiste autoputeve i evakuišu ljude na bezbjednija mjesta.

U Pakistanu gdje je prema izvještajima stradalo 30 ljudi, nateže je pogođena jugozapadna provincija Balučistan.

Imran Zarkon, direktor pokrajinske agencije za upravljanje katastrofama rekao je da je 14 ljudi poginulo u toj provinciji u posljednja 24 časa, uglavnom kada su se srušili krovovi njihovih kuća zbog velikog snijega.

Zbog snijega su zatvoreni mnogi auto-putevi i neki djelovi pokrajine su pod petnaestak centimetara dubokim snegom. Jedanaest ljudi poginulo je u istočnoj provinciji Pendžab pogođenoj jakim kišama, a pet u pakistanskom dijelu Kašmira, naveli su zvaničnici.

U tom podijeljenom dijelu Himalaja posljednjih dana pao je veliki snijeg koji je izazvao prekide struje u više oblasti. Hitne službe javljaju da pokušavaju da dostave hranu i sve drugo što je najneophodnije oblastima pogođenim snijegom.

U Avganitanu najmanje 18 ljudi, uključujući žene i djecu, umrlo je zbog teških vremenskih uslova, saopštili su zvaničnici. Većina auto-puteva u Avganistanu su zatvoreni zbog obilnog snijega i straha od lavina, rekao je predstavnik za štampu državnog ministarstva za upravljanje kastastrofama.

Među žrtvama u Avganistanu, osam ljudi je poginulo u južnoj provinciji Kandahar, rekao je portparol guvernera te provincije.

U zapadnoj provinciji Herat poginulo je sedam ljudi, uključujući pet članova jedne porodice, a troje je poginulo u južnoj provinciji Helmand.

Stanovnici glavnog grada Avganistana Kabula gdje su temperature pale na minus 15 stepeni Celzijusa, odustali su od vožnje ili s teškoćama stižu do posla po snijegom pokrivenim putevima.

OLUJE U SAD-U

Ledeni putevi, tornada i nevrijeme tokom vikenda odnijeli su 11 života i pričinili veliku materijalnu štetu u djelovima srednjeg zapada, juga i sjeveroistoka SAD.

Desetine hiljada ljudi ostalo je u nedjelju bez električne energije poslije nevremena dan ranije, dok su zvaničnici na udaljenim lokacijama procjenjivali štetu.

Oluje su rušile stabla i čupale krovove, dok je Nacionalna meteorološka služba potvrdila da je tornado sa udarima od oko 210 metara na sat gotovo srušio jednu srednju školu u Južnoj Karolini, prenosi AP.

Služba je saopštila da je u Alabami tornado jačine 215 kilometara na sat ubio troje ljudi.

U sjeverozapadnoj Luizijani stradalo je troje – jedan muškarac čija se kuća obrušila kada je na nju palo drvo, kao i par čija je prikolica uništena.

U Teksasu je dvoje stradalo u saobraćanoj nesreći zbog klizavih puteva, a u sličnim uslovima je stradao još jedan čovjek u Ajovi, gdje se prevrnula prikolica.

Još jedna žrtva nevremena je zabilježena u Oklahomi, gdje se čovjek utopio u bujičnim poplavama.

U Viskonsinu su jaki vjetrovi i poplave uzrokovale štetu oko milion dolara na jezeru Mičigen, a zbog nevremena je otkazano više od 1.200 letova u subotu na dva glavna aerodroma u Čikagu.

Snažni vjetrovi i ledeno vrijeme bili su faktori nestanka struje koji su pogodili desetine hiljada ljudi na jugu i sjeveroistoku, a najviše domaćinstava je pogođeno u državama Misisipi i Arkansas.

RAZGOVARAO SA PUTINOM

Francuski predsjednik Emanuel Makron insistira na potrebi da primirje između sukobljenih strana u Libiji bude “vjerodostojno, trajno i provjerljivo”, saopštila je danas Jelisejska palata.

Makron je to rekao u telefonskom razgovoru sa svojim ruskim kolegom Vladimirom Putinom koji će danas u Moskvi okupiti Fajeza al-Saradža šefa libijske Vlade nacionalnog jedinstva (GNA), koju priznaju Ujedinjene nacije, i njegovog rivala komandanta Kalifa Haftara.

Dva libijska rivala danas će se sastati u Moskvi da potpišu primirje, izjavio je visoki libijski zvaničnik, a to je potvrdilo i rusko ministarstvo spoljnih poslova.

Turski ministri spoljnih poslova i odbrane danas će razgovarati sa svojim ruskim kolegama u Moskvi u okviru zajedničkog napora da se posreduje u mirovnom sporazumu.

Pregovori slijede poslije primirirja koje su predložili Rusija i Turska a koje je počelo da se primjenjuje u nedjelju, u prvom prekidu neprijatelstava u više mjeseci. Obje strane su odmah počele da prijavljuju kršenje primirja što je povećalo strahovanje da se neće održati.

Razne strane snage podržavaju dvije libijske rivalske vlade i u posljednje vrijeme počele su više da se uključuju u sukob u toj zemlji.

Vladu na istoku zemlje podržavaju Francuska, Rusija i ključne arapske zemlje uključujući Egipat, Ujedinjene Arapske Emirate i Saudijsku Arabiju. Turska, Italija i Katar podržava vladu i Tripoliju koja je pod ofanzivom Haftarovih snaga.

Putin je juče telefonom razgovarao sa Makronom i italijanskim premijerom Đuzepeom Konteom. Kremlj je saopštio da su naglasili potrebu da se poštuje prekid vatre koji je stupio na snagu u nedjelju i podržali su planirani samit o Libiji u Berlinu.

Putin je o Libiji razgovarao sa njemačkom kancelarkom Angelom Merkel koja je posjetila Moskvu u subotu. On je pozdravio njemački plan da se održi mirovni samit o Libiji u Berlinu početkom ove godine.

U MAĐARSKOJ

Mađarska je detektovala virus ptičjeg gripa tip H5N8 na jednoj velikoj farmi ćurki u sjeverozapadnom dijelu zemlje, saopštila je danas mađarska Nacionalna agencija za bezbjednost lanca ishrane, javlja Rojters.

U saopštenju se navodi da će sav fond ćurku na toj farmi, više od 50.000 komada, biti uništen i da će se preduzeti druge mjere predostrožnosti kako bi se spriječilo širenje zaraze.